ΚΑΘΕ ΑΝΘΡΩΠΟΣ: ΕΙΚΟΝΑ ΘΕΟΥ

ΚΑΘΕ ΑΝΘΡΩΠΟΣ: ΕΙΚΟΝΑ ΘΕΟΥ 

     «Ανεξερεύνητα τα βάθη της ανθρώπινης καρδιάς και ποιός μπορεί να την γνωρίσει σε βάθος;», ρωτά ο Προφήτης Ιερεμίας. Και απαντά αμέσως: «Εγώ, ο Κύριος, εξερευνώ τα βάθη της καρδιάς και γνωρίζω τις πιο μύχιες επιθυμίες του ανθρώπου» (Ἱερ. ιζ΄ 9–10), που σημαίνει ότι ο Κύριος εισχωρεί μέχρι την σκοτεινή σφαίρα του υποσυνείδητου και του ασυνείδητου. Ο Απόστολος Πέτρος επίσης ομιλεί για τον «κρυμμένο άνθρωπο της καρδιάς» (Α΄ Πέτρ. γ΄ 4). Και σ’ αυτό το ανεξερεύνητο επίπεδο είναι που βρίσκεται το ανθρώπινο εγώ. […]

     «Όπου είναι ο θησαυρός σας, εκεί θα είναι και η καρδιά σας» (Ματθ, στ΄ 21): ο άνθρωπος αξίζει ό,τι αξίζουν οι επιθυμίες της καρδιάς του, το αντικείμενο της αγάπης του. Η «Προσευχή του Ιησού», η λεγομένη «Προσευχή της καρδιάς», κάνει την καρδιά τόπο της παρουσίας Του, γιατί «ο Θεός έθεσε μέσα στην ανθρώπινη καρδιά την επιθυμία γι’ Αυτόν» (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής). Το να βρεις στον Θεό το απόλυτα επιθυμητό και να αποθέσεις εκεί την καρδιά σου, αποκαλύπτει μια καταπληκτική εγγύτητα με τον Θεό.

     Πράγματι, πάνω από την ηθική των σκλάβων και των μισθοφόρων, το Ευαγγέλιο βάζει την ηθική των φίλων του Θεού: «δεν σας ονομάζω πια δούλους… εσάς σας λέω φίλους» (Ιω. ιε΄ 15), λέγει ο Χριστός. Ο Θεός προχωράει ακόμη περισσότερο και ζητάει από τον άνθρωπο την εκπλήρωση της θελήσεώς Του, σαν να ήταν η δική του (του ανθρώπου) η θέληση. Λέγοντας «ας γίνει το θέλημά Σου», λέμε: «το επιθυμώ, το θέλω να γίνει το θέλημά Σου». Μια τέτοια συμφωνία των δύο «γενηθήτω» ανεβάζει το ανθρώπινο πρόσωπο στο επίπεδο της καρδιάς του Θεού.

     Η λατινική λέξη «persona» όπως και η ελληνική «πρόσωπο», σημαίνει «μάσκα» και περιέχει βαθειά φιλοσοφία του ανθρώπινου προσώπου. Το να υπάρχεις, σημαίνει το να μετέχεις στο είναι ή στο μηδέν. Ο άνθρωπος μπορεί να κάνει τον εαυτό του μια «εικόνα του Θεού» ή να γίνει ο δαιμονικός μορφασμός, μια «μαϊμού» του Θεού. «Αυτός που είναι κοντά μου, είναι κοντά στην φωτιά», λέγει ένα αρχαίο άγγραφον· εκείνος που το κατανοεί αυτό «δεν παύει από το να προσθέτει κάθε μέρα φωτιά στην φωτιά» («Κλίμακα» Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου). Αλλά ο άνθρωπος μπορεί να αναζωπυρώνει την φλόγα της αγάπης ή την φωτιά της γεέννης. Μπορεί να μετατρέπει το ναι του σε απειρία ενώσεων· μπορεί επίσης με το όχι του να θραύει το είναι του, κάνοντάς το καταχθόνιες διασπάσεις και μονώσεις.

     Δημιουργημένος κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού, ο άνθρωπος, κατέχει ένα ουσιώδη προσανατολισμό ο οποίος τον προσδιορίζει. Η ομοιότητα αποβλέπει στην προσωπική πραγματοποίηση της αντικειμενικής εικόνας. Θέτει σε κίνηση την επέκταση, την θεληματική τάση προς τα πάνω, προς τον Ύψιστο Θεό. Όπως κάθε αντίτυπο ελκύεται από το πρωτότυπό του· έτσι και ο άνθρωπος–εικόνα, επιθυμεί να ξεπεράσει τον εαυτό του, για να ριχθεί στους κόλπους του Θεού και να κατευνάσει εκεί την νοσταλγία του. Η αγιότητα δεν είναι τίποτε άλλο από την ακατάσβεστη δίψα, από την ένταση της επιθυμίας του Θεού. Κάτω από το φως της, η ασκητική αγωγή της πνευματικής προσοχής, μας μαθαίνει την ανεκτίμητη τέχνη να βλέπουμε κάθε ανθρώπινο πλάσμα σαν εικόνα του Θεού. «Μακάριος είναι ο μοναχός που όλους τούς βλέπει σαν θεό μετά τον Θεό», λέει ο Ευάγριος. Αυτός ο «εικονογραφικός» τρόπος να βλέπει κανείς κάθε άνθρωπο, εξηγεί την καταπληκτική αισιοδοξία των μεγάλων ασκητών και τον εντυπωσιακό τόνο της χαράς, την ύψιστη και αυθεντικά ευαγγελική εκτίμηση του ανθρώπου. Είναι πάντοτε ο ίδιος και άπειρος σεβασμός προς τον άνθρωπο που είναι «ο τόπος του Θεού».

     Καταλαβαίνει κανείς όλη την σημασία του Χαῖρε στον χαιρετισμό, που ένας Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ απηύθυνε σε κάθε άνθρωπο που συναντούσε: «Χαρά μου!». Έβλεπε να έρχεται προς συνάντησή του ο ίδιος ο Θεός, διάβαζε την αγάπη Του σε κάθε μορφή και χαρούμενα χαιρετούσε την παρουσία Του... 

ΠΑΥΛΟΣ ΕΥΔΟΚΙΜΩΦ (1901–1970) 

[(1) Παύλου Ευδοκίμωφ: «Η πάλη με τον Θεόν», κεφ. β΄, §8 («Το Ανθρώπινον Όν»), σελ. 184–187, Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη 1970· (2) Η φωτογραφία (δάνειο από το «travelstyle»), είναι της Ali Jardine και έχει το εξής περιφραστικό motto σαν τίτλο: «Mία νέα μέρα ήρθε. Το χθες, είναι ανάμνηση. Το αύριο, είναι άγνωστο. Και τώρα είναι η γνώση» (Α. Sumedho).]