«Ο ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΕΣΤΡΑΦΗ ΕΙΣ ΤΑ ΟΠΙΣΩ»

«Ο ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΕΣΤΡΑΦΗ ΕΙΣ ΤΑ ΟΠΙΣΩ»

     Ο άγιος πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Πρόκλος προσκαλεί τους χριστιανούς να γιορτάσουν τα Άγια Θεοφάνεια με αυτούς τους λόγους: «Ελάτε να δείτε έναν άλλο κατακλυσμό, πολύ ανώτερο και θεραπευτικότερο από εκείνον που είδαμε να γίνεται στο Νώε. Τότε, το νερό θανάτωσε το ανθρώπινο γένος. Τώρα, το νερό της Βάπτισης, εξαιτίας Αυτού που βαπτίστηκε (δηλ., του Χριστού), έδωσε ζωή σ’ εκείνους που είχαν πεθάνει. Τότε, ο Νώε από άσηπτα ξύλα κατασκεύασε την Κιβωτό. Τώρα, ο Χριστός –ο νοητός Νώε– από την αδιάφθορη Μαρία Κυρία Θεοτόκο κατασκεύασε την Κιβωτό του σώματός Του. Τότε, είχαμε μια περιστερά που βάσταζε έναν καρπό ελιάς. Εδώ, έχουμε το Ίδιο το Άγιο Πνεύμα που καταφθάνει με την ορατή μορφή του περιστεριού και μας δείχνει τον ελεήμονα Κύριο». Ένας κατακλυσμός της αγάπης και της χάριτος του Θεού, για την πνευματική σωτηρία του ανθρώπου και για την εισαγωγή του και πάλι στον Παράδεισο.

     Όταν πέρασαν τριάντα χρόνια από τη γέννηση του Χριστού (βλ. Λουκ. 3, 23), διάστημα που το πέρασε ο Ιησούς τηρώντας κατά πάντα το «νόμο», θέλησε να δείξει στους ανθρώπους ότι είναι «Θεὸς ἐν σώματι» και ότι είναι Υιός του Θεού, γνήσιος και «ὁμοούσιος τῷ Πατρί»· Εκείνος, για τον οποίον οι προφήτες, στις τόσο νοσταλγικές προφητείες τους, με πολύ προσδοκία εκήρυχναν.

     Εκείνο τον καιρό, ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος είχε έρθει από τα βάθη της ερήμου και βάπτιζε «βάπτισμα μετανοίας» (Μάρκ. 1, 4· Λουκ. 3, 3) κατά το πρόσταγμα του Θεού –όπως αναφέρει ο Ευαγγελιστής Λουκάς: «Τότε που ήταν αρχιερείς ο Άννας και ο Καϊάφας, δόθηκε εντολή από το Θεό στο γιο του Ζαχαρία, τον Ιωάννη που ήταν στην έρημο» (Λουκ. 3, 2–3). Και μολονότι ο Χριστός δεν είχε αμαρτίες, όντας αναμάρτητος, για να πληρώσει και σ’ αυτό το «νόμο» ήρθε να βαπτισθεί από τον Ιωάννη. Ο Ιωάννης δειλιάζει και, συλλογιζόμενος την αναξιότητά του μπρος στη δόξα του Θεού, αναφωνεί: «Εγώ έχω ανάγκη να βαπτιστώ από Σένα και Συ έρχεσαι σε μένα;» (Ματθ. 3, 14). Και όπως αναφέρει κι ένα τροπάριο της εορτής βάζοντας λόγια ιερής κατάπληξης και δέους στα χείλη του Προδρόμου: «Πώς ν’ απλώσω το χέρι και ν’ αγγίξω την κορυφή που κρατάει τα σύμπαντα; Αν και είσαι της Μαρίας το βρέφος, εγώ γνωρίζω ότι είσαι και Θεός προαιώνιος. Βαδίζεις στη γη, Εσύ που ανυμνείσαι από τα Σεραφείμ. Δεν έμαθα ποτέ, εγώ ο δούλος, να βαπτίζω Δεσπότη!» (βλ. Όρθρος Θεοφανείων, Ιδιόμελον Θεοφάνους, Ήχος Πλ. β΄). Μα ο Χριστός αφοπλίζει τη λογική δειλία του Βαπτιστού, λέγοντας αυτά τα λόγια: «Άστα αυτά τώρα. Έτσι πρέπει να γίνει σε μας, ώστε να εκπληρώσουμε κάθε δικαιοσύνη» (Ματθ. 3, 15). Τότε ο Ιωάννης, χωρίς να φέρει πια άλλη αντίσταση, έστερξε να βαπτίσει το Χριστό. Και είδε ευθύς ο Ιωάννης τη στιγμή εκείνη ν’ ανοίγονται οι ουρανοί· να κατεβαίνει το Πνεύμα το Άγιο με μορφή περιστεριού πάνω Του κι άκουσε να έρχεται φωνή εξ ουρανού που έλεγε: «Αυτός είναι ο Γιος Μου ο αγαπητός, στον Οποίο ευδόκησα» (Ματθ. 3, 17· Μάρκ. 1, 11· Λουκ. 3, 22).

     Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρει εφτά λόγους, για τους οποίους ο Χριστός βαπτίστηκε: α) «βαπτίζεται ο Χριστός, όχι γιατί Αυτός είχε ανάγκη καθαρμών, αλλά για να οικειοποιήσει σε μένα την κάθαρση»· β) βαπτίζεται ο Χριστός, για να συντρίψει τα κεφάλια των δρακόντων πάνω στο νερό· γ) βαπτίζεται ο Χριστός, για να πνίξει την αμαρτία και όλο τον παλαιό Αδάμ να τον παραχώσει μες στο νερό· δ) βαπτίζεται ο Χριστός, για ν’ αγιάσει στο έπακρο τον Ιωάννη Πρόδρομο τον Βαπτιστή· ε) βαπτίζεται ο Χριστός, για να «πληρώσει» το νόμο· στ) βαπτίζεται ο Χριστός, για ν’ αποκαλύψει στους ανθρώπους το μυστήριο της Αγίας Τριάδας· ζ) βαπτίζεται ο Χριστός, για να γίνει σε μας τύπος και υπογραμμός και στο βάπτισμα. Σ’ αυτούς τους λόγους, ο νέος άγιος της Ορθοδοξίας, ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, προσθέτει κι έναν ακόμη: η) βαπτίζεται ο Χριστός, για ν’ αγιάσει τη φύση των υδάτων: «γι’ αυτό το λόγο και το νερό που παίρνει κάποιος από πηγή ή από ποταμό κατά τη μέρα των Θεοφανείων μένει άσηπτο». Και αναφέρει ο άγιος Νικόδημος μια χαρακτηριστική περικοπή του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, που αξίζει τον κόπο να τη μεταφέρουμε κι εμείς εδώ, μεταφράζοντάς την κάπως. Λέγει, λοιπόν, ο ιερός Χρυσόστομος: «Αυτή είναι η μέρα που ο Χριστός βαπτίσθηκε και αγίασε όλα τα νερά. Γι’ αυτό, λοιπόν, και στη γιορτή αυτή, κατά το μεσονύχτι (επειδή κατά την Παράδοση, η Βάπτιση του Χριστού έγινε μέρα Τρίτη, «ὥρᾳ δεκάτῃ τῆς νυκτός»), έρχονται όλοι οι χριστιανοί και πέρνουνε νερό για τα σπίτια τους· και για το λόγο ότι αγιάστηκαν όλα τα νερά σήμερα, το φυλάγουν όλο το χρόνο. Και το θαύμα αυτό γίνεται φανερό, απ’ το ότι τα νερά που παίρνουμε τα Φώτα δεν αλλοιώνονται και δεν μυρίζουν, όσος καιρός κι αν περάσει· αλλά βαστούνε ένα ολάκερο χρόνο, πολλές φορές και δύο και τρία χρόνια· και, ύστερ’ από τόσα χρόνια, αυτό το νερό συναγωνίζεται σε φρεσκάδα και σε καθαρότητα κι εκείνα τα νερά που μόλις τώρα τα πήραν από το πηγάδι». Αυτό είναι ένα θαύμα που το βλέπει κανείς κάθε χρόνο να γίνεται, ακόμη και στις αμαρτωλές ημέρες μας –ιδίως στα χωριά μας, που με θερμή πίστη κι ευλάβεια το βάζουν δίπλα από τα εικονίσματα, στο ιερότερο τόπο κάθε σπιτιού.

     Ο Χριστός έλαβε το βάπτισμα του Ιωάννου. Κι αυτό θα πει, πως δεν έλαβε ούτε το Ιουδαϊκό βάπτισμα που αφορούσε την καθαρότητα σώματος και ενδυμάτων, αλλά ούτε και το δικό μας, με την τριπλή κατάδυση και ανάδυση και την άφεση των αμαρτημάτων. Το βάπτισμα του Ιωάννου είχε μία κατάδυση και μία ανάδυση του βαπτιζομένου. Και λέγονταν «βάπτισμα μετανοίας» (Μάρκ. 1, 4· Λουκ. 3, 3), γιατί ο Ιωάννης, τους ανθρώπους που ερχότανε να βαπτισθούνε σ’ αυτόν, τους βαστούσε μέσα στον Ιορδάνη, ώσπου να εξομολογηθούνε όλες τις αμαρτίες τους κι ύστερα τους έβγαζε έξω. Ο Ιωάννης δεν είχε εξουσία να παρέχει άφεση αμαρτημάτων. Τους δίδασκε και τους οδηγούσε στη μετάνοια, που είχε επισφράγισμά της το βάπτισμα· «μετανοείτε, γιατί πλησίασε η βασιλεία των Ουρανών» (Ματθ. 3, 2) και «κάντε άξιους καρπούς της μετανοίας» (Λουκ. 3, 8) . Όμως, καθώς μας αναφέρουν οι Ευαγγελιστές Ματθαίος και Μάρκος, ο Χριστός την ώρα της βαπτίσεώς Του «ανέβηκε αμέσως από το νερό» (Ματθ. 3, 16· Μάρκ. 1, 10). Γιατί; Ιδού, η απάντηση που μας δίνει ο ιερός Χρυσόστομος: «Γιατί οι άλλοι άνθρωποι που βαπτίζονταν, επειδή από τη φύση τους ήταν αμαρτωλοί, στέκονταν βουτηγμένοι μέσα στο νερό, μέχρι να ομολογήσουν όλες τις αμαρτίες τους και τότε έβγαιναν από αυτό. Μέχρι να γίνει όμως όλο αυτό, περνούσε ένα διάστημα χρόνου. Ο Κύριος, όμως, επειδή ήταν αναμάρτητος και αμαρτίες δεν είχε να εξομολογηθεί, γι’ αυτό ευθύς μόλις μπήκε στο νερό, ευθύς και βγήκε έξω». Κι έτσι ο Χριστός έκαμε το βάπτισμα του Ιωάννου σαν ένα είδος γέφυρας, που μας πέρασε από το ιουδαϊκό–σωματικό, προς το χριστιανικό–πνευματικό βάπτισμα, το οποίο μας καθαρίζει από την προπατορική κι από κάθε άλλη αμαρτία και μας χαρίζει μια άσπιλη κι αμόλυντη πνευματική καθαρότητα.

     Ο τίτλος αυτού εδώ του κειμένου είναι: «Ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω» (βλ. Ψαλμ. 113, 2). Και υπάρχει ένας σοβαρός λόγος που είναι αυτός ο τίτλος κι όχι ένας άλλος, πιο κατανοητός ίσως στο λογικό του ανθρώπου. Η ποιητικότατη προφητική αυτή φράση των Ψαλμών είναι πλουτισμένη μ’ ένα ασυνήθιστο και ανυποψίαστο, ακόμα και στους πιο φιλακόλουθους, πνευματικό βάθος. Ας προχωρήσουμε στο βαθύ αυτό νόημα με οδηγό και συνέκδημο τον ιερό Χρυσόστομο –που πρέπει κάποτε να πιάσει στις Θεολογικές Σχολές μας μια ολόκληρη έδρα, για να μπορέσει να αξιοποιήσει τους θησαυρούς της αγίας κηρυγματικής πείρας του η Εκκλησία και η θεολογική επιστήμη. Λέγει, λοιπόν, ο ιερός Χρυσόστομος με τη γνωστή μέθοδό του, πως ο ποταμός Ιορδάνης –που ήταν πολυφημισμένος στην Αγία Γραφή και για πολλά άλλα θαύματα, αλλά κυρίως για τη βάπτιση του Χριστού σ’ αυτόν– πηγάζει από δύο πηγές: η μία λέγεται  Ι ό ρ  και η άλλη  Δ α ν.  Καθώς προχωρούν τα δύο αυτά ποτάμια, ενώνονται και γίνονται ένα ποτάμι που ονομάζεται (από τις πηγές του Ιόρ και του Δαν)  Ι ο ρ δ ά ν η ς  και χύνεται στη Νεκρά Θάλασσα. Η αλληγορία εδώ είναι βαθιά και θεολογικότατη, όπως μας την φανερώνει ο ιερός Χρυσόστομος: Ο ποταμός Ιορδάνης είναι ο τύπος ολόκληρου του ανθρωπίνου γένους. Οι δύο πηγές του συμβολίζουν τους Πρωτόπλαστους, τον Αδάμ και την Εύα. Και το γένος αυτό προς τα πού πήγαινε; Προς τη νέκρωση και το θάνατο –όπως ακριβώς ο Ιορδάνης στη Νεκρά Θάλασσα. Ήρθε, όμως, ο Υιός του Θεού που πόνεσε για την αθλιότητα του ανθρωπίνου γένους κι έγινε άνθρωπος κι έπαθε επάνω στο σταυρό και κατάργησε, με το θάνατό Του, το θάνατο. Έτσι, χάρισε στους ανθρώπους τη ζωή και τους «έστρεψε προς τα πίσω», τους έκαμε να μην τρέχουν πια προς τη νέκρωση και το θάνατο, αλλά προς τη ζωή και την αφθαρσία. Αυτός είναι ο λόγος που ο Απόστολος Παύλος λέγει ότι, «όσοι βαπτιστήκαμε στο Χριστό, στο δικό Του το θάνατο βαπτισθήκαμε» (Ρωμ. 6, 3).

     Θα τελειώσουμε μ’ ένα σύντομο απόσπασμα του αγίου Μελετίου Πηγά (1550–1601). Λέγει ο μεγάλος Πατριάρχης της Αλεξάνδρειας από τον καιρό της Τουρκοκρατίας: «Εκείνος ο σκοπός, για το οποίο έγινε το βάπτισμα, εμένα με αναπτερώνει. Είναι αυτός για το οποίο άνοιξαν οι Ουρανοί. Ω, βάπτισμα, θύρα του Παραδείσου! Ω, βάπτισμα, το κλειδί της βασιλείας του Θεού! Ω, βάπτισμα, η κλίμακα των Ουρανών! Ω, βάπτισμα, η κολυμβήθρα της αναγεννήσεως! Ω, βάπτισμα, το λουτρό της παλιγγενεσίας! Ω, βάπτισμα, της υιοθεσίας μυστήριο! Ω, βάπτισμα, η ταφή της ταφής, ο θάνατος του θανάτου, η ανάσταση της αναστάσεως! Για μας είναι ανοιγμένες οι θεόδμητες εκείνες πύλες του Ουρανού. Για μας καθαρίζεται ο Καθαρός Κύριος. Για μας λούεται στον Ιορδάνη. Για μας χύνεται σήμερα τόσο και τέτοιο φως και μας καθαρίζει και μας λούει και αφαιρεί τις πονηρίες μας και μας φωτίζει».

     Δικαιολογημένη, λοιπόν, η χαρά των χριστιανών. 
     «Τὰ σύμπαντα σήμερον ἀγαλλιάσθω». 
     «Χριστὸς ἐφάνη ἐν Ἰορδάνῃ ἁγιάσαι τὰ ὕδατα» 
     και «σῶσαι τὸν ἄνθρωπον».

ΠΑΝΤΕΛΗΣ Β. ΠΑΣΧΟΣ

※

[(1) Π. Β. Πάσχου:

«Έρως Ορθοδοξίας»,

κεφ. α΄, §3, σελ. 35–41,

εκδόσεις «Αποστολικής Διακονίας»,

Αθήναι, 1987⁴.
(2) Επιμέλεια ανάρτησης,
επιλογή θέματος και φωτογραφιών,
πληκτρολόγηση κειμένου:
π. Δαμιανός.]

※

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση

των αναρτήσεων από το «Ειλητάριον»,

αρκεί να αναφέρεται απαραίτητα

ως πηγή προέλευσης.