ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΡΟΣΩΠΩΝ· Η ΚΑΤΑΞΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΡΟΣΩΠΩΝ·

Η ΚΑΤΑΞΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

     Ο άνθρωπος, δεν είναι μόνο ένα ελεύθερο και ευχαριστιακό ζώο, είναι και ένα κοινωνικό ζώο. Αυτό είναι το τρίτο διακριτικό του σημείο. Είναι, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, «ζώον πολιτικόν», επειδή γίνεται αληθινός άνθρωπος, γίνεται ο πραγματικός εαυτός του, μόνο όταν ζει σε μία «πόλη», μέσα σε μία οργανωμένη κοινωνία. Ακόμη και ο ερημίτης χρειάζεται να προετοιμαστεί για την ερημητική ζωή, συμμετέχοντας κατ’ αρχάς στην κοινοτική ζωή μιας μοναστικής αδελφότητας. Ο άνθρωπος είναι διαλογικός: σύμφωνα με τον Σκωτσέζο φιλόσοφο John Macmurray (1891–1976), «δεν μπορεί να υπάρξει άνθρωπος μέχρι να βρεθούν τουλάχιστον δύο άνθρωποι σε επικοινωνία».

1. «Ας κάνουμε τον άνθρωπο»

     «Και είπε ο Θεός· ας κάνουμε τον άνθρωπο σύμφωνα με τη δική μας εικόνα και ομοίωση» (Γεν. 1, 26). «Ας κάνουμε τον άνθρωπο»: οι Έλληνες Πατέρες μάς λένε πως η φράση αυτή δείχνει σαν να συσκέπτονται όλα μαζί τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδας. Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε κατ’ εικόνα της Αγίας Τριάδας, κατά την εικόνα δηλαδή του Θεού, που δεν είναι ακριβώς ένας, αλλά Μονάς εν Τριάδι. Ο άνθρωπος λοιπόν καλείται να φανερωθεί, όπως ο Θεός «εν κοινωνία» ή μέσα στην κοινότητα. Όπως ακριβώς ο Θεός δεν είναι μεμονωμένη μονάδα, αλλά ένωση τριών προσώπων, που κατοικεί το ένα μέσα στο άλλο, χάριν μιας κίνησης ακατάπαυστης της αμοιβαίας αγάπης, έτσι και ο άνθρωπος ολοκληρώνεται, μόνο όταν ζει μέσα στους άλλους και για τους άλλους. Γινόμαστε άνθρωποι μέσα από τη συμ–μετοχή.

2. Να μάθουμε πώς να μοιραζόμαστε το κρεμμύδι

     Ο Ρώσος λογοτέχνης Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι (1821–1881), γι’ ακόμη μια φορά μας προσφέρει την κατάλληλη εικόνα. Στο έργο του «Αδελφοί Καραμαζώφ» (Νοέμβριος 1880), περιλαμβάνει ένα ανέκδοτο που άκουσε κάποτε για μια διεφθαρμένη γριά που ξύπνησε μετά το θάνατό της μέσα σε μια λίμνη φωτιάς. Ο φύλακας άγγελός της, προσπαθώντας να κάνει ο,τιδήποτε ήταν δυνατό για να τη βοηθήσει, μπόρεσε να θυμηθεί τη μόνη καλή πράξη που είχε κάνει σ’ ολόκληρη τη ζωή της: κάποτε, είχε δώσει ένα κρεμμύδι από τον κήπο της σε μια ζητιάνα. Έτσι, βρήκε και πήρε αυτό το κρεμμύδι, λέγοντας στην ηλικιωμένη γυναίκα να πιαστεί απ’ αυτό και να κρατηθεί γερά και, κατόπιν, άρχισε να την τραβάει έξω από τη λίμνη. Εκτός από αυτήν όμως, δεν ήταν και ο μοναδικός άνθρωπος που βρισκόταν μέσα στη λίμνη· όταν οι άλλοι εκεί είδαν τι συνέβαινε, μαζεύτηκαν γύρω της και κρεμάστηκαν από πάνω της με την ελπίδα να βγουν κι αυτοί έξω από τη λίμνη. Θορυβημένη όμως η γριά και θυμωμένη, άρχισε να τους κλωτσάει. «Φύγετε!», φώναζε· «Εμένα τραβούν έξω κι όχι εσάς. Το κρεμμύδι είναι δικό μου κι όχι δικό σας!». Τη στιγμή που πρόφερε αυτά τα λόγια, το κρεμμύδι έσπασε στα δύο και η δύστυχη γριά έπεσε ξανά μέσα στη λίμνη· καίγεται δε εκεί μέχρι σήμερα.

     Αν η ηλικιωμένη αυτή γυναίκα είχε πει «το κρεμμύδι είναι δικό μας», δεν θα είχε άραγε αυτό αποδειχθεί αρκετά στερεό για να τραβήξει όλους από τη φωτιά; Μόλις όμως είπε «είναι δικό μου κι όχι δικό σας», έπεσε από το ανθρώπινο επίπεδο. Αρνούμενη τη συμμετοχή, αποκήρυξε την προσωπικότητά της. Το γνήσιο ανθρώπινο πρόσωπο, πιστό στην εικόνα του Τριαδικού Θεού, είναι αυτό που συνεχώς λέει: όχι «εγώ», αλλά «εμείς»· όχι «δικό μου», αλλά «δικό μας».

     Η Προσευχή που μας δίδαξε ο Χριστός, ο Υιός του Θεού, αρχίζει με το «Πάτερ ημών» και όχι με το «Πάτερ εμού». Αυτό που διακρίνει την πρώτη αποστολική κοινότητα των χριστιανών των Ιεροσολύμων, είναι ακριβώς η πράξη του μερισμού: «Όλοι τους ήταν αφοσιωμένοι στη διδασκαλία των Αποστόλων και στη μεταξύ τους κοινωνία, στη τέλεση της θείας Ευχαριστίας και στις προσευχές. Όλοι οι πιστοί ζούσαν μαζί και είχαν τα πάντα κοινά» (βλ. Πράξ. 2, 42–44). Πόσο μεγάλη ανάγκη είναι, εμείς οι χριστιανοί, μετά από τόσους αιώνες, να ξαναποκτήσουμε αυτή την αίσθηση της κοινότητας και να ξαναμάθουμε πώς να μοιραζόμαστε το κρεμμύδι!

3. Η μοιρασιά της αγάπης

με την αίσθηση του κατεπείγοντος

     Πρότυπο αυτού του μοιράσματος (της αγάπης και της κοινωνίας) προβάλλεται πάλι η Παρθένος Μαρία. Μόλις έλαβε το μήνυμα του Ευαγγελισμού, η άμεση αντίδρασή της ήταν «να σηκωθεί και να πάει γρήγορα σε μια πόλη της ορεινής Ιουδαίας» (βλ. Λουκ. 1, 39), για να μοιραστεί τα καλά νέα με την εξαδέλφη της την Ελισάβετ (βλ. Λουκ. 1, 39–56). Σημειώστε τη σπουδή, την αίσθηση του επείγοντος: αισθανόταν η Παναγία πώς δεν μπορούσε να κρατήσει τα νέα μόνο για τον εαυτό της.

4. «Πρόσωπο» και «όψη»

     Αυτό που δείχνει η παραβολή των προβάτων και των εριφίων (βλ. Ματθ. 25, 31–46) είναι πως το κριτήριο στην τελική Κρίση κατά τη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, δεν θα είναι ούτε οι εσωτερικές σκέψεις και τα αισθήματά μου, ούτε τα οράματα και οι εκστάσεις μου. Ούτε θα ερωτηθώ για τους ασκητικούς μου αγώνες, τη νηστεία και τις μετάνοιές μου. Θα ερωτηθώ όμως αν έθρεψα τους πεινασμένους, αν επισκέφτηκα τους φυλακισμένους και τους αρρώστους, αν φιλοξένησα τον άγνωστο αδελφό. Αυτά, είναι όσα θα ερωτηθώ. Μ’ άλλα λόγια· Πώς σχετίζομαι με τους συνανθρώπους μου; Μοιράστηκα όσα έχω; Ήμουν απλώς ένα άτομο, στραμμένο αποκλειστικά στον εαυτό μου; Ή ήμουν ένα αυθεντικό πρόσωπο, που έζησα σε διαρκή κοινωνία με τους άλλους; Δεν είναι απλή σύμπτωση πως η ελληνική λέξη «πρόσωπο» σημαίνει επίσης και «όψη». Είμαι ένα ζωντανό πρόσωπο και όχι κάποιο τυχαίο άτομο, μόνον όταν αντικρίζω τους άλλους, μόνον όταν ατενίζω τα μάτια τους και τους επιτρέπω επίσης ν’ ατενίσουν και τα δικά μου. Το Άγιο Πνεύμα που κατοικεί στην καρδιά μας, είναι ένα πνεύμα κοινωνίας: με το να καθιστά τον καθένα διαφορετικό από τον άλλο, ταυτόχρονα, μας κάνει όλους ένα.

5. «Θα έπρεπε να ήσουν επάνω στον καναπέ»

     Ζώντας σε μια κοινωνία που γίνεται όλο και πιο ψυχρή και μοναχική, η κλήση μας ως χριστιανών είναι να ξαναδώσουμε αξία στη σημασία της προσωπικής κοινωνίας. Δεν θα πρέπει να επιτρέψουμε στις μηχανές να κυριαρχήσουν.

     Υπάρχει η ιστορία για έναν άνθρωπο που πήγε να δει έναν ψυχίατρο. «Μου είναι ευκολότερο να συγκεντρωθώ», του είπε ο ψυχίατρος, «αν δεν κοιτάζω το πρόσωπό σου. Ξάπλωσε στον καναπέ κι εγώ θα καθίσω εδώ στη γωνία πίσω από την κουρτίνα». Μετά από λίγη ώρα ο άνθρωπος άρχισε ν’ ανησυχεί, επειδή η σιγή πίσω από την κουρτίνα ήταν αρκετά ύποπτη. Πατώντας στα δάχτυλα των ποδιών του, διέσχισε το δωμάτιο και κρυφοκοίταξε πίσω από την κουρτίνα. Οι υποψίες του επιβεβαιώθηκαν. Είδε μια καρέκλα και πίσω της μια πόρτα· όμως επάνω στην καρέκλα δεν καθόταν ο ψυχίατρος, αλλά ένα μαγνητόφωνο! Με το δίκιο του, ο άνθρωπος, ταράχτηκε. Είχε αφηγηθεί όλη την ιστορία του πολλές φορές σε διάφορους ψυχιάτρους και, μάλιστα, την είχε καταγράψει σε ταινία. Έτσι, έβγαλε κι αυτός ένα μαγνητόφωνο από τη τσάντα του, το έβαλε στον καναπέ, και το άναψε. Έπειτα, κατέβηκε, διέσχισε το δρόμο και κάθισε για έναν καφέ. Μέσα στο καφενείο βρήκε τον ψυχίατρο που έπινε ήδη τον καφέ του· ο άνθρωπος προχώρησε και κάθισε στο ίδιο τραπέζι. «Κοίταξε», διαμαρτυρήθηκε ο ψυχίατρος, «δεν θα έπρεπε να βρίσκεσαι εδώ· θα έπρεπε να είσαι επάνω στον καναπέ και να λες την ιστορία σου». «Πολύ σωστά!», απάντησε ο άνθρωπος. «Το μαγνητόφωνό μου μιλά στο μαγνητόφωνό σου!».

     Ως χριστιανοί, πρέπει να επιβεβαιώσουμε την ύψιστη σημασία της άμεσης μετοχής, της άμεσης συνάντησης, όχι της μηχανής προς τη μηχανή, αλλά του προσώπου προς το πρόσωπο…

ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ WARE

※

[Κάλλιστου Ware:

«Η εντός ημών βασιλεία»,

κεφ. 2ο, §5, σελ. 58–62,

μετάφραση από αγγλικά:

Ιωσήφ Ροηλίδης,

εκδόσεις «Ακρίτας»,

Αθήνα, Σεπτέμβριος 2000³.]

※