ΑΓΙΟΙ ΜΕΛΩΔΟΙ ΚΑΙ ΑΓΙΟΙ ΨΑΛΤΕΣ

ΑΓΙΟΙ ΜΕΛΩΔΟΙ ΚΑΙ ΑΓΙΟΙ ΨΑΛΤΕΣ

     Την πρώτη ημέρα του μηνός Οκτωβρίου η αγία Εκκλησία μας τιμά και γεραίρει τη μνήμη και τον βίο τριών μεγάλων αγίων, οι οποίοι με τον ζήλο της αγιασμένης τους καρδιάς διακόνησαν ενθέως την εμπνευσμένη σύνθεση θεσπέσιων ύμνων, την καλλικέλαδη υμνωδία, ευπρεπίζοντας με τη βαθειά ταπεινή, σεμνή και προσευχητική τους παρουσία το λειτούργημα του αναλογίου, το οποίο για τους πολλούς θεωρείται όπως και πράγματι είναι σημαντικός πνευματικός βραχίονας κατά τη θεία Λατρεία και αδιαχώριστη συμβολή και συμπόρευση στο μεγάλο έργο της Εκκλησίας διά των επισκόπων, των πρεσβυτέρων και των διακόνων της. Αλλά ας δούμε ποιοι κατά σειρά είναι οι άγιοι αυτοί.

1.  Ρωμανός ο Μελωδός

     Ο όσιος Ρωμανός ο Μελωδός καταγόταν από την Έμεσα της Συρίας (σημ. Χομς). Αφού υπηρέτησε ως διάκονος στην Εκκλησία της Βηρυτού, μετέβη στην Κωνσταντινούπολη κατά τους χρόνους του Αναστασίου Α΄ (γύρω στο 496). Εκεί διακονούσε στον ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου, που έκτισε ο έπαρχος των πραιτωρίων Κύρος, με πολλή σεμνότητα και ευλάβεια, προσευχόμενος νυχθημερόν.  

     Ενώ όμως έλαμπε από τις αρετές του σε όλες τις ακολουθίες, η φωνή του δεν ήταν καθόλου μελωδική και δεν μπορούσε να υμνήσει την δόξα του Θεού όπως εκείνος επιθυμούσε. Αλλά κάποια νύκτα, ευρισκόμενος στον ναό αυτό κατά την αγρυπνία των Χριστουγέννων, παρουσιάσθηκε ενώπιόν του η Θεοτόκος κρατώντας στο χέρι της ένα κοντάκιον, δηλαδή μια περγαμηνή τυλιγμένη σε κύλινδρο, και του το έδωσε να το φάει. Μόλις το γεύθηκε ο Ρωμανός, μια άφραστη γλυκύτητα γέμισε το στόμα του. Ανέβηκε τότε στον άμβωνα και άρχισε να ψάλλει με φωνή αγγελική: «Ἡ Παρθένος σήμερον, τὸν ὑπερούσιον τίκτει…», το υπέροχο Κοντάκιον της Γεννήσεως του Χριστού που ψάλλεται μέχρι τις ημέρες μας. Μόνο η πρώτη στροφή παρέμεινε και αναγράφεται στα λειτουργικά μας βιβλία μετά στην στ΄ ωδή του όρθρου της 25ης Δεκεμβρίου.

     Με την δωρεά αυτή της ποιητικής συνθέσεως και μελωδίας και με την Χάρη του Αγίου Πνεύματος, ο όσιος Ρωμανός πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του, λαμπρύνοντας με θεσπέσιους ύμνους τις περισσότερες εορτές του λειτουργικού έτους της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας. Του αποδίδονται περισσότερο από χίλια κοντάκια. Για την ακρίβεια, σώζονται ογδόντα πέντε κοντάκια, εκ των οποίων τα πενήντα εννέα είναι αναμφισβήτητα δικά του. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται και ο, μεγαλειώδης σε σύνθεση και υποβλητικός σε θεολογικά νοήματα, «Ακάθιστος Ύμνος» («Χαιρετιστήριοι Οίκοι» ή οι «Χαιρετισμοί») προς την Υπεραγία Θεοτόκο.

     Εκοιμήθη εν ειρήνη (μετά το 555) και εισήλθε στον χορό των αγίων αγγέλων, τους οποίους με τόσο ζήλο μιμήθηκε επί της γης.

—ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟΝ—

Ἦχος δ΄. Ταχὺ προκατάλαβε.

     Ὡς σάλπιγξ θεόληπτος, τῶν οὐρανίων ᾠδῶν, ἐνθέως ἐφαίδρυνας, τὴν Ἐκκλησίαν Χριστοῦ, τοῖς θείοις σου ᾄσμασι· σὺ γὰρ τῆς Θεοτόκου, ἐμπνευσθεὶς τῇ ἐλλάμψει, ἔνθεος ὑμνηπόλος, ἐγνωρίσθης ἐν κόσμῳ· διὸ σὲ πόθῳ τιμῶμεν, Ῥωμανὲ Ὅσιε.

2.  Ιωάννης ο Κουκουζέλης

     Ο όσιος πατήρ ημών Ιωάννης γεννήθηκε στο Δυρράχιο (Πρώτη Ιουστινιανή) της Ιλλυρίας στα τέλη του 13ου αιώνος κατά τους χρόνους των Κομνηνών. Επειδή έμεινε ορφανός από πατέρα, τον ανέθρεψε η μητέρα του και τον έστειλε στους καλύτερους διδασκάλους. Έτσι, ο Ιωάννης έλαβε εξαιρετική μόρφωση, σύντομα διακρίθηκε για την αγγελική φωνή του και έγινε ο καλύτερος ψάλτης της αυτοκρατορικής αυλής. Ο αυτοκράτορας τον αγαπούσε ιδιαίτερα και σκεπτόταν μάλιστα να τον νυμφεύσει με μία πλούσια κόρη.

     Ο νεαρός όμως Ιωάννης επιζητούσε με όλη την ψυχή του να εγκαταλείψει τον κόσμο και να αφιερωθεί στον μοναχικό βίο. Η ευκαιρία που του έστειλε ο Θεός ήταν μία επίσκεψη του ηγουμένου της Μεγίστης Λαύρας στο παλάτι. Η όψη του εντυπωσίασε τόσο πολύ τον Ιωάννη, ώστε αποφάσισε να εγκαταλείψει τα εγκόσμια· φόρεσε έναν άθλιο τρίχινο χιτώνα και πήγε στο Άγιον Όρος. Εκεί παρουσιάσθηκε ως άγνωστος στην πύλη της Μεγίστης Λαύρας. Μετά από σύντομη δοκιμασία έλαβε το αγγελικό Σχήμα και του ανατέθηκε να βόσκει τους τράγους στις βουνοπλαγιές. Μακριά από όλους, προσευχόταν αδιαλείπτως και ανέπεμπε προς τον Θεό τόσο γλυκύτατες και αρμονικές μελωδίες, που οι τράγοι στέκονταν και τον άκουγαν. Ακόμη και όλη η φύση έμοιαζε να διακόπτει κάθε κίνησή της για να μην τον ενοχλεί.

     Τον άκουσε ωστόσο ένας ερημίτης, ο οποίος ασκήτευε εκεί κοντά, και ένιωσε τέτοιο θαυμασμό και δέος που πήγε και το είπε στον ηγούμενο. Ο Ιωάννης αναγκάσθηκε τότε να φανερώσει την πραγματική του ταυτότητα. Αλλά, χάρη στην μεσολάβηση του ηγουμένου, ο αυτοκράτορας, που εν τω μεταξύ τον αναζητούσε και ανέθεσε σε ανθρώπους του να τον βρουν, συγκατατέθηκε να τον αφήσει να μονάσει στο Αγιώνυμο Όρος. Έτσι, ο Ιωάννης εγκαταστάθηκε κοντά στην Λαύρα, σε ένα Κελλί αφιερωμένο στους Αγίους Αρχαγγέλους. Τις έξι ημέρες της εβδομάδος ησύχαζε εκεί μόνος του και την Κυριακή πήγαινε στο Μοναστήρι για να ψάλλει στην εκκλησία προς αγαλλίαση των συμμοναστών του.

     Ένα Σάββατο του Ακαθίστου (πέμπτο Σάββατο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής), την ώρα που με επιμέλεια και κατάνυξη έψαλλε τον κανόνα της Θεοτόκου, παρουσιάσθηκε μπροστά του η Κυρία Θεοτόκος και του έδωσε ένα χρυσό νόμισμα, λέγοντάς του: «Χαίρε, Ιωάννη, τέκνο μου! Ψάλλε προς χάρη μου και δεν θα σε εγκαταλείψω!». Επίσης, με θαύμα της Παναγίας θεραπεύθηκε και η πληγή των ποδιών του, που είχε δημιουργηθεί από την πολύωρη ορθοστασία στο ψαλτήρι.

     Το υπόλοιπο του βίου του το πέρασε ο όσιος με νηστεία και αδιάλειπτη προσευχή. Όταν προείδε την ημέρα του θανάτου του, συγκέντρωσε γύρω του όλους τους αδελφούς, συγχωρήθηκε με όλους και τους παρήγγειλε να τον ενταφιάσουν στο Κελλί των Ταξιαρχών (πριν από το 1341).

     Πάμπολλα και εξαίσια είναι τα μουσικά μέλη που αποδίδονται στον όσιο Ιωάννη τον Κουκουζέλη και αποτελούν καταλυτικό σταθμό στην εξέλιξη της βυζαντινής μουσικής.

—ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟΝ—

Ἦχος πλ. α΄. Τὸν συνάναρχον Λόγον.

     Ἡ ἡδύφωνος χάρις Πάτερ τῆς γλώττης σου, κατακηλεῖ καὶ εὐφραίνει τὴν Ἐκκλησίαν Χριστοῦ· σὺ γὰρ ἔνθους ὑμνῳδὸς ὤφθης μακάριε· ὅθεν νομίσματι χρυσῷ, σὲ ἠμείψατο λαμπρῶς, ἡ Ἄχραντος Θεοτόκος, ἣν Ἰωάννη δυσώπει, ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

3.  Γρηγόριος ο Δομέστικος

     Ο όσιος Γρηγόριος ήταν επίσης ψάλτης στην Μεγίστη Λαύρα την εποχή του Ιωάννη του Κουκουζέλη. Μία ημέρα, κατά την διάρκεια της θείας Λειτουργίας της παραμονής των Φώτων, ο Γρηγόριος από θεία έμπνευση έψαλε όχι το «Άξιον εστιν», αλλά το «Επί σοι χαίρει Κεχαριτωμένη», που ψάλλεται μετά την αγία Αναφορά, κάθε φορά που τελείται η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Φάνηκε τότε μπροστά του η Παναγία για να τον ευχαριστήσει και ως δείγμα της ευνοίας της του έδωσε, όπως και στον Ιωάννη τον Κουκουζέλη, ένα χρυσό φλουρί, το οποίο φυλάσσεται έκτοτε στην Μονή. Αφού έζησε θεάρεστα και τον υπόλοιπο βίο του, εκοιμήθη εν ειρήνη.

—ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟΝ—

(Κοινὸν μὲ τοῦ Ὁσίου Ἰωάννου)

Ἦχος δ΄. Ταχὺ προκατάλαβε.

     Τῆς Λαύρας τὰ θρέμματα, καὶ ἡδυφώνους αὐλούς, ὡς θείους θεράποντας, καὶ ὑμνολόγους Χριστοῦ, συμφώνως αἰνέσωμεν, ὕμνοις τὸν Κουκουζέλην, καὶ κλεινὸν Ἰωάννην, ἅμα σὺν Γρηγορίῳ, τῷ σοφῷ Δομεστίκῳ· Χριστὸν γὰρ ἱκετεύουσιν, ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

※

[ Ιερομονάχου Μακαρίου

Σιμωνοπετρίτου:

«Νέος Συναξαριστής

της Ορθοδόξου Εκκλησίας»·

σελ. 9–13.

Διασκευή εκ του Γαλλικού:

Γαβριήλ Νικολάου Πεντζίκης.

Εκδόσεις «Ίνδικτος»·

Αθήναι, Οκτώβριος 2009².

Επιμέλεια ανάρτησης:

π. Δαμιανός. ]

※

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση

των αναρτήσεων από το «Ειλητάριον»,

αρκεί να αναφέρεται απαραίτητα

ως πηγή προέλευσης.