Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ

     «Ως αιτία της γλωσσικής κρίσης μπορεί να θεωρηθεί και η αποδυνάμωση της Ελληνικής γλώσσας και του γλωσσικού θησαυρού από την εισδοχή της εικόνας στη σύγχρονη ζωή. Η εικόνα μέσα στο σπίτι και σε όλους τους χώρους, όπου συχνάζει ο άνθρωπος, καταδικάζει σε σιωπή. Όλα γύρω μας είναι σε μορφή εικόνας. Εικόνα που καλλιεργεί σύμβολα βουβά, μεταβιβάζει μηνύματα χωρίς καμμιά δυνατότητα απάντησης, αντιλόγου, ή διαλόγου. Η Νεότερη Ελλάδα, μη κατορθώνοντας να αποκτήσει στο εσωτερικό της αυτοπεποίθηση σε θέματα ασφάλειας της εθνικής της ταυτότητας και στο εξωτερικό μια αυτόνομη και συνάμα ισχυρή προσωπικότητα, παραμένει δέσμια του λαμπρού παρελθόντος της και της πολύτιμης εθνικής της ενότητας. 

     Εξάλλου οι συγγραφείς και οι ποιητές το έχουν εκφράσει τόσο ποιητικά, όταν λένε, για παράδειγμα, ο Γιώργος Ψυχάρης: «Γλώσσα μου είναι το Έθνος και Έθνος μου είναι η Γλώσσα»· και ο Διονύσιος Σολωμός: «Μήγαρις έχω άλλο πάρεξ Ελευθερία και Γλώσσα;». 
     Απαντάω στο σύγχρονο πρόβλημα της κρίσης (και) στη γλώσσα μας παίρνοντας αφορμή από τους στίχους των ποιητών μας. 

     Γράφει ο Νίκος Γκάτσος:

     «Πολύ δεν θέλει ο Έλληνας

     να χάσει την λαλιά του

     και να γίνει μισέλληνας

     από την αμυαλιά του».  

     Επίσης και ο Γιώργος Σεφέρης:

     «Μα, τι γυρεύουν οι ψυχές μας

     πάνω σε καταστρώματα

     καταλυμένων καραβιών,

     μουρμουρίζοντας σπασμένες σκέψεις

     από ξένες γλώσσες;». 

     Ο πλούτος του λεξιλογίου της Ελληνικής γλώσσας, η δυνατότητα δημιουργίας νέων λέξεων, η μουσικότητα, η ακριβολογία και η κυριολεξία είναι νομίζω τα σημαντικά στοιχεία τα οποία θα προσελκύσουν τους νέους στη μελέτη και χρήση των ελληνικών στο προφορικό και γραπτό λόγο.

     Η έκφραση των καλύτερων πραγμάτων γίνεται μέσα από τη γλώσσα. Είναι γνωστή η έκφραση που χρησιμοποιούν οι Αμερικάνοι, όταν ψάχνουν να βρουν την κατάλληλη λέξη για κάποια έννοια: “Οι Έλληνες, θα έχουν μια λέξη γι’ αυτό!”. 

    

     Η δύναμη της Ελληνικής γλώσσας βρίσκεται στην ικανότητά της να πλάθεται όχι μόνο προθεματικά ή καταληκτικά, αλλά διαφοροποιώντας σε μερικές περιπτώσεις μέχρι και την ρίζα της λέξης. Η Ελληνική γλώσσα είναι ειδική στο να δημιουργεί σύνθετες λέξεις με απίστευτες δυνατότητες χρήσεων, πολλαπλασιάζοντας το λεξιλόγιο. Η τυφλή Αμερικανίδα συγγραφέας Έλεν Κέλλερ είχε πει: “Αν το βιολί είναι το τελειότερο μουσικό όργανο, τότε η Ελληνική γλώσσα είναι το βιολί του ανθρώπινου στοχασμού”. 

     Ο Γάλλος συγγραφέας Ζακ Λακαριέρ, έκθαμβος μπροστά στο μεγαλείο της Ελληνικής, είχε δηλώσει σχετικώς: “Η Ελληνική γλώσσα έχει το χαρακτηριστικό να προσφέρεται θαυμάσια για την έκφραση όλων των ιεραρχιών με μία απλή εναλλαγή του πρώτου συνθετικού. Αρκεί κανείς να βάλει ένα παν–, πρώτο–, αρχί–, υπέρ–, ή μία οποιαδήποτε άλλη πρόθεση μπροστά από το θέμα. Και αν συνδυάσει κανείς μεταξύ τους αυτά τα προθέματα, παίρνει μία ατελείωτη ποικιλία διαβαθμίσεων. Τα προθέματα εγκλείονται τα μεν στα δε σαν μια σημασιολογική κλίμακα, η οποία ορθώνεται προς τον ουρανό των λέξεων”. Είναι αλήθεια ότι μπορούμε να βάλουμε και παραπάνω από μια πρόθεση σε μια λέξη. 

       Στην “Ιλιάδα” του Ομήρου, η Θέτις θρηνεί για ό,τι θα πάθει ο υιός της σκοτώνοντας τον Έκτορα: “διὸ καὶ δυσαριστοτοκείαν αὐτὴν ὀνομάζει”. Η λέξη αυτή από μόνη της είναι ένα μοιρολόι, δὺς+ἄριστος+τίκτω (=γεννῶ) και σημαίνει, όπως αναλύει και το Ετυμολογικόν το Μέγα, “που για κακό γέννησα τον άριστο”. Ποιά άλλη γλώσσα στον κόσμο θα μπορούσε να αποδώσει σε μία μόνο λέξη τόσα πολλά και υψηλά νοήματα; Και όπως έλεγαν και οι Αρχαίοι: “τὸ Λακωνίζειν ἐστὶ φιλοσοφεῖν”.

     Όσον αφορά την ακριβολογία, στα Αγγλικά το ρήμα και το ουσιαστικό συχνά χρησιμοποιούν ακριβώς την ίδια λέξη· π.χ. “drink” που σημαίνει και “ποτό” και “πίνω”. Επιπλέον, τα ονόματα δεν έχουν κλίσεις, για παράδειγμα στα Ελληνικά λέμε: “Ὁ Θεός, τοῦ Θεοῦ, τῷ Θεῷ, τὸν Θεόν, ὦ Θεέ”. Ενώ στα Αγγλικά έχουμε μια μόνο (άκλιτη) λέξη για όλες αυτές τις (κλητικές) έννοιες, το “God”. 

     Στην Ελληνική γλώσσα, ουσιαστικά δεν υπάρχουν συνώνυμα· καθώς όλες οι λέξεις έχουν λεπτές εννοιολογικές διαφορές μεταξύ τους. Για παράδειγμα, η λέξη “λωποδύτης” χρησιμοποιείται για αυτόν που βυθίζει το χέρι του στο ρούχο μας (“λωπή”: ρούχο) και μας κλέβει φανερά, μπροστά στα μάτια μας. Επίσης, το “ἄγειν” και το “φέρειν” έχουν την ίδια έννοια. Όμως το πρώτο χρησιμοποιείται για έμψυχα όντα, ενώ το δεύτερο για τα άψυχα.

     Ο γνωστός Γάλλος συγγραφέας Ζακ Λακαριέρ περιγράφει την κάτωθι εμπειρία από το ταξίδι του στην Ελλάδα: “Άκουγα αυτούς τους ανθρώπους (τους Έλληνες) να συζητούν σε μια γλώσσα που ήταν για μένα αρμονική, αλλά και ακατάληπτα μουσική. Αυτό το ταξίδι προς την Πατρίδα –μητέρα των εννοιών μας– μου απεκάλυπτε έναν άγνωστο πρόγονο, που μιλούσε μια γλώσσα τόσο μακρινή στο παρελθόν, μα και τόσο οικεία μόνο από τους ήχους της”. 

     Όσον αφορά τη μουσικότητα της γλώσσας μας, την εκφράζει θαυμάσια ο ποιητής Ν. Βρεττάκος μέσα από τους στίχους του:

     “Όταν κάποτε φύγω από τούτο το φως,

     θα ελιχθώ προς τα πάνω,

     όπως ένα ποταμάκι που μουγκρίζει.

     Κι αν τυχόν κάπου ανάμεσα

     στους γαλάζιους διαδρόμους

     συναντήσω αγγέλους,

     θα τους μιλήσω Ελληνικά,

     επειδή δεν ξέρουνε γλώσσες·

     μιλάνε μεταξύ τους με μουσική”. 

     Ας μη λησμονούμε ότι το Ελληνικό Αλφάβητο έχει ασκήσει παγκόσμια επιρροή στον εγκέφαλο των ανθρώπων, με την εφεύρεση και την καθιέρωση των φωνήεντων και την κυριαρχία των 5 βασικών φωνημάτων, δηλαδή των: α, ε, ι, ο, ου. Οι ερευνητές Derrick de Kerickhove και Charles Lumsden (το 1998), διετύπωσαν τα εξής: “Μόνον μετά την ανακάλυψη του Ελληνικού Αλφαβήτου και την εισαγωγή των φωνηέντων στην Γλώσσα, αλλά και μίας δεξιοκίνητης Γραφής κυριάρχησαν στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου των ανθρώπων η Ανάγνωση και η Γραφή”. Ως γνωστόν, η πλευρίωση στον άνθρωπο ακολουθεί το χιαστί σχήμα και το γλωσσικό κέντρο βρίσκεται στο αριστερό ημισφαίριο των ανθρώπων. Ας προβληματιστούμε, λοιπόν, για τη δύναμη της χρήσης της Ελληνικής γλώσσας, όχι μόνο στο μυαλό, αλλά και στην ψυχή και στο σώμα. 

     “Ο Όμηρος κάνει καλό στην καρδιά”, ισχυρίζονται Ευρωπαίοι επιστήμονες παραπέμποντας στην αφηγηματική τεχνική του μεγάλου αρχαίου επικού και στις επιδράσεις που μπορούν να έχουν τα έργα του, όχι μόνο στη νόηση, αλλά και στην ομαλή λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Σε έρευνα που δημοσιεύει το “American Journal of Physiology”, υποστηρίζεται ότι ο ξεχωριστός ρυθμός, ο λεγόμενος “δακτυλικός εξάμετρος”, το αρχαιότερο μέτρο ποίησης, με το οποίο ο Όμηρος επέλεξε να γράψει τα έπη της “Οδύσσειας” και της “Ιλιάδας”, επιδρά θετικά στον συγχρονισμό της αναπνοής και των παλμών της καρδιάς, όταν κάποιος τα απαγγέλλει. Όπως υποστηρίζουν οι επιστήμονες, με την απαγγελία στίχων υπό αυτήν την μορφή, μπορούν να επιτευχθούν αργές ανάσες που βοηθούν τόσο στην καρδιακή λειτουργία όσο και στην σωστή αναπνοή. 

     Παρακολουθώντας συστηματικά τις αντιδράσεις του οργανισμού 20 ατόμων κατά την διάρκεια απαγγελίας στίχων από την Ομηρική “Οδύσσεια”, ανακάλυψαν μια εκπληκτική επίδραση στον συγχρονισμό των αναπνοών και των καρδιακών παλμών. “Είναι προφανές ότι το εξάμετρο βοηθά τον ανθρώπινο οργανισμό να βρει τον δικό του σωστό ρυθμό”, υποστηρίζουν οι ερευνητές. Όπως έχει αποδειχθεί, επιδρούν θετικά κυρίως στο κυκλοφορικό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού, καθώς, όταν κάποιος τα απαγγέλλει με τον σωστό τρόπο, η αναπνοή του περιορίζεται σε έξι εισπνοές το λεπτό, κάτι που βοηθά την καρδιά να λειτουργεί αποτελεσματικά. Άλλες έρευνες έχουν αποδείξει ότι η απαγγελία τούς μειώνει την πίεση και ευνοεί την αποτελεσματική λειτουργία των πνευμόνων. Όσο για τα Ομηρικά Έπη, οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι δεν είναι ανάγκη να διαβάσει κανείς και τους 12.000 στίχους της “Οδύσσειας”, αρκεί να απαγγείλει λίγες στροφές περπατώντας και ακολουθώντας τον τονισμό των συλλαβών. 

     Οι νέοι, σήμερα, καλό θα είναι να ελπίζουν περισσότερο, να σκέφτονται περισσότερο και να διαβάζουν περισσότερο. Να εμπιστεύονται τους δασκάλους που τους εμπνέουν, να ρωτούν, να απορούν, να ερευνούν. Η καλή γνώση της Ελληνικής γλώσσας μπορεί να δώσει εναύσματα πορείας και δυναμικής εξέλιξης στη ζωή τους. 

     Η Παιδεία μας, πιστεύω, ότι μπορεί και πάλι να γίνει η αφετηρία ενός νέου Ελληνικού διαφωτισμού. Με όραμα στο μέλλον, βάσεις στο παρελθόν, με διαχρονικές αξίες και ιδανικά μέσα από τους πνευματικούς ανθρώπους του τόπου μας, μπορούμε να ελπίζουμε στην καλή πορεία των παιδιών. 

     Τα καλά βιβλία (λογοτεχνήματα, δοκίμια, μελέτες), μπορούν να στηρίξουν τη νεολαία, να δημιουργήσει πυλώνες στήριξης του παρόντος, με κριτική και δημιουργική διάθεση. Ο σεβασμός στην Ελληνική γλώσσα, η καλή διαχείριση σε υψηλό επίπεδο στη διαμόρφωση της σκέψης, μπορούν να δώσουν ώθηση σε ένα καλύτερο μέλλον». 

Δρ. ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΑΣΤΡΟΜΙΧΑΛΑΚΗ–ΖΟΥΡΑ

[Συνέντευξη στο Περιοδικό «Παρεμβολή», τεύχ. 108, Ιαν.–Μαρτ. 2014, σελ. 11–13. Η Δρ. Αγγελική Μαστρομιχαλάκη–Ζούρα· Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Χίο. Σπούδασε Παιδαγωγικά, Ψυχολογία, Φιλοσοφία. Διδάσκει στη Δημόσια Εκπαίδευση. Είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος του Πανεπιστημίου Αθηνών από το Τμήμα Φιλοσοφίας Παιδαγωγικής Ψυχολογίας. Γράφει βιβλία για παιδιά, λογοτεχνικά και γνώσεων. Επιπλέον, γράφει επιστημονικά άρθρα και κεφάλαια σε βιβλία με θέματα το Παιδί, την Οικογένεια και την Εκπαίδευση. Συμμετείχε στη δημιουργία σχολικών εγχειριδίων για το Δημοτικό σχολείο. Έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα και Διεθνή Συνέδρια με θέματα που αφορούν κυρίως θέματα Παιδείας, Διδακτικής και Πράξης στη Σχολική Τάξη, Καινοτόμες Δράσεις στο Σχολείο, νέες μορφές Διδασκαλίας, Λογοτεχνία και Παιδικό βιβλίο. Διδάσκει σε επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και συναντάει συχνά τους αναγνώστες της σε σχολεία και σε φεστιβάλ βιβλίων σε όλη την Ελλάδα και την Κύπρο.]  

※

※