ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ· Η ΜΕΣΑ ΝΗΦΑΛΙΑ ΜΑΤΙΑ

ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ·

Η ΜΕΣΑ ΝΗΦΑΛΙΑ ΜΑΤΙΑ

     Ο καλύτερος φίλος μου από τους μοναχούς που γνώρισα στο Άγιον Όρος ήταν γιατρός στη Νέα Υόρκη. Ειδικός επί εσωτερικών παθήσεων. Εδώ και πολλά χρόνια ζει στον Άθωνα. Από τότε που τον γνώρισα, καθαρίζει κάθε πρωί με μεγάλη φροντίδα τους ξενώνες και τις τουαλέτες, πλένει και σιδερώνει –γι’ αυτόν αυτή είναι προφανώς η αναγκαία θεραπεία κατά του εγωισμού και μέρος της απάντησής του στον λόγο του Ιησού Χριστού: «Σηκώστε πάνω σας το ζυγό Μου και διδαχθείτε από το δικό Μου παράδειγμα… και οι ψυχές σας θα βρουν ξεκούραση» (Ματθ. 11:29).

     Ταπείνωση· μια λέξη μάλλον εκτός μόδας στον καιρό μας, σε μακρινή, περασμένη γεύση. Ως αρετή ξέπεσε. Μυρίζει δουλοπρέπεια, υποταγή και αναπηρία. Άλλοι είναι σήμερα οι κανόνες του παιγνιδιού. Δεν επιδιώκουμε τόσο την αυτοπραγμάτωση, αλλά, αν είναι δυνατόν, θα θέλαμε να είμαστε και σε θέση ισχύος.

     «Όλα κρέμονται από την ταπείνωση», λένε οι μοναχοί του Αγίου Όρους. Και πράγματι συζητώντας μαζί τους ομολογούν όλοι ότι ο αγώνας κατά του δαίμονα της υπερηφάνειας είναι ο πιο ακανθώδης αγώνας και –μαζί με την υπακοή– ακόμα δυσκολότερος και από την παρθενία. Για να προσθέσουν έπειτα ότι, «η ταπείνωση είναι πράγματι η βασιλική οδός προς την πραγματική απάθεια και τη ψυχική ειρήνη».

     Βέβαια, όλα αυτά δεν είναι κάτι καινούργιο. Κοντεύουν χίλια χρόνια από τότε που ο Bernhard von Clairvaux (1091–1153), ιδρυτής τάγματος και μέγας κήρυκας της σταυροφορίας, έθεσε την ίδια ιεραρχία στις αρετές: «Αξιέπαινη η παρθενία, πολύ αναγκαιότερη όμως η ταπείνωση. Εν τέλει χωρίς παρθενία μπορεί κανείς να αγιάσει, χωρίς ταπείνωση όμως όχι».

     Η ταπείνωση προϋποθέτει την αποδοχή των προσωπικών ορίων, των αδυναμιών και σκοτεινών πλευρών μας, την εκούσια λοιπόν απομυθοποίηση του εγώ. Και ωθεί στην παραίτηση από την φιλοδοξία, την αλαζονεία, το φθόνο και την υπερηφάνεια. «Η υπερηφάνεια είναι ρίζα όλων των αμαρτιών», λέει συνοπτικά ο άγιος Σιλουανός (1866–1938) από τη ρωσική μονή Παντελεήμονος· «Όποιος θέλει να αποκτήσει τον Θεό, πρέπει να αποκτήσει την ταπείνωση».

     Όσοι φτάνουν συχνά ως προσκυνητές στις μονές του Αγίου Όρους, γνωρίζουν τη δυσκολία αυτού του αγώνα. Σήμερα μάλιστα περισσότερο από ποτέ, αφού ο άνεμος της εποχής μας δεν αφήνει ούτε κι αυτό το Άγιον Όρος ανεπηρέαστο. Και όντως, γίνεται σαφές συζητώντας με τους νέους μοναχούς ότι συχνά ο εγωκεντρισμός και η ύβρις της κοινωνίας μας τους οδήγησαν στο δρόμο του Άθωνα, στο δρόμο προς τον αντίθετο αυτό κόσμο. «Το μήνυμα του χριστιανισμού έχει δυστυχώς βάναυσα κακοποιηθεί», λέει ένας από αυτούς, «αυτό δηλαδή της θέωσης του ανθρώπου, χωρίς όμως τον Θεό». Ωστόσο χωρίς τις κάθετες συνιστώσες –χωρίς το «πάνω» και το «κάτω», τα οποία φυσικά δεν έχουν σχέση με κοσμικές ιεραρχίες– όλα είναι χαμένα.

     «Ταπείνωση, θάρρος δηλαδή να υπηρετείς, είναι ο αέναος αγώνας κατά του εγωιστή εαυτού», λένε οι μοναχοί. Ταπείνωση δεν είναι η χαμέρπεια και η υποδούλωση, αλλά η ειλικρινής αξιολόγηση του εαυτού μας, η απολύτως νηφάλια ματιά στον καθρέφτη. Είναι η παραδοχή του πόσα καθένας μας χρωστάει στο έλεος και στα χαρίσματα του Θεού και πόσα λίγα τελικά στη δική του προσπάθεια. Ταπείνωση σημαίνει να αναγνωρίζεις το πεπερασμένο του εαυτού σου μπροστά στο μεγαλείο του Θεού. Είναι το έδαφος, όπου –αν όλα πάνε καλά– δεν ευδοκιμεί κανενός είδους εξευτελισμός, παρά μόνο αυτή η ιδέα, η οποία σε ελευθερώνει: «Μη θεωρείς τον εαυτό σου και τόσο σπουδαίο».

     Αναμφίβολα, τα μοναστήρια είναι τόποι, όπου ασκείται και βιώνεται μέρα τη μέρα η ταπείνωση και η υπακοή. Κι όμως, δε θυμάμαι να συνάντησα κανέναν εξευτελισμένο, δουλοπρεπή και τσακισμένο μοναχό στον Άθωνα. Αντιθέτως, οι άνθρωποι αυτοί κατέχουν μια τέτοια ελευθερία σε σύγκριση με τη δική μας καθημερινότητα. Ελευθερία απέναντι σε κάθε τάση και μόδα. Ελευθερία απέναντι στις ανάγκες της σημερινής εργασίας. Ελευθερία απέναντι στους εξωτερικούς εκβιασμούς. Ελευθερία ακόμα και απέναντι στις ίδιες τις εκκλησιαστικές ιεραρχίες – ακόμα μπορεί κανείς να αισθανθεί κάτι από εκείνη την πεισματώδη αντίδραση απέναντι σε αυθεντίες κάθε είδους, που διαμορφώθηκε στο Άγιον Όρος μέσα στους αιώνες.

     Σε ένα μονοπάτι του Άθωνα, στη σκιά μιας αχλαδιάς, διαβάζει ένας από τους «αδελφούς του Άθωνα» που με συνοδεύουν ένα κείμενο από τον Thomas von Kempten (1379–1471): «Προσπάθησε, γιε μου, να ακολουθείς περισσότερο το θέλημα των άλλων παρά το δικό σου. Να επιθυμείς καλύτερα να έχεις λιγότερα παρά περισσότερα. Ψάχνε πάντα την τελευταία θέση. Να είσαι σε όλους υποτακτικός… Όποιος πολιτεύεται έτσι, φτάνει στο βασίλειο της ειρήνης και της ησυχίας…».

     «Σωστά!... Σωστά!...», μουρμουρίζει κάποιος από την ομάδα, «(Εδώ) τον Άθωνα (που βρισκόμαστε τώρα), αυτό διαβάζεται εύκολα και κατανοητά. (Έξω) στον κόσμο όμως, ως “μάνατζερ” ή όπως αλλιώς είναι ο καθείς μεταμφιεσμένος, πώς μπορεί να γίνει αυτό πράξη;... Ποιος μπορεί να το καταφέρει;…».

     Και αυτό δεν ήταν παρά η αρχή μιας μακράς συζήτησης…

HEINZ NUSSBAUMER

※

[Heinz Nussbaumer:

«Μόνος κι όχι μόνος»,

κεφ. 10ο, σελ. 75–83,

μετάφραση: Δ. Μαντζούρης,

εκδόσεις «Επτάλοφος»,

Αθήνα 2007.]

※