ΤΟ ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΤΟ ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

     Ο Ευρωπαίος άνθρωπος έχει καταδικάσει σε θάνατο και το Θεό και τη ψυχή. Έτσι όμως δεν καταδίκασε και τον εαυτό του σε θάνατο, από τον οποίο δεν υπάρχει καμιά ανάσταση; Κάντε, ειλικρινά και αμερόληπτα, τον απολογισμό της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, της ευρωπαϊκής επιστήμης, της ευρωπαϊκής πολιτικής, της ευρωπαϊκής κουλτούρας και του ευρωπαϊκού πολιτισμού και θα δείτε ότι στον Ευρωπαίο άνθρωπο έχουν φονεύσει το Θεό και την αθανασία της ψυχής. Και αν προσέξετε σοβαρά μέσα στην τραγικότητα της ανθρώπινης ιστορίας, οπωσδήποτε θα καταλάβετε ότι η θεοκτονία καταλήγει πάντα στην αυτοκτονία. Θυμάστε τον Ιούδα; Πρώτος αυτός φόνευσε το Θεό και μετά εξόντωσε τον εαυτό του. Και τούτο είναι νόμος αδυσώπητος που κυριαρχεί στον πλανήτη αυτό.

     Το οικοδόμημα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, επειδή οικοδομήθηκε χωρίς τον Χριστό, κατ’ ανάγκη θα καταρρεύσει και μάλιστα πολύ σύντομα, όπως προφήτευσε ο οραματιστής Φιόντορ Ντοστογιέφσκι (1821–1881) και ο θλιμμένος Νικολάι Γκόγκολ (1809–1852) πριν από πόσα χρόνια. Και μπροστά στα μάτια μας πραγματοποιούνται οι προφητείες αυτών των ορθοδόξων Σλάβων προφητών. Δέκα ολόκληρους αιώνες ανεγείρονταν ο ευρωπαϊκός πύργος της Βαβέλ και εμείς αξιωθήκαμε να δούμε αυτό το τραγικό όραμα: Ορίστε, ένα πελώριο μηδέν ανεγέρθηκε! Ήρθε γενική σύγχυση. Άνθρωπος δεν καταλαβαίνει τον άνθρωπο, ψυχή δεν καταλαβαίνει άλλη ψυχή, ένα έθνος δεν καταλαβαίνει ένα άλλο έθνος. Ξεσηκώθηκε ο άνθρωπος εναντίον του ανθρώπου, βασιλεία εναντίον βασιλείας, λαός εναντίον κάποιου άλλου λαού, ακόμη και ολόκληρη ήπειρος εναντίον κάποιας άλλης ηπείρου.

     Ο ευρωπαίος άνθρωπος έφτασε στο μοιραίο ίλιγγο, οδήγησε τον υπεράνθρωπο στην κορυφή του πύργου της Βαβέλ του, θέλοντας να αποπερατώσει με αυτόν το οικοδόμημά του, αλλά ο υπεράνθρωπος, ακριβώς πάνω σ’ εκείνη την κορυφή, τρελάθηκε και γκρεμίστηκε από τον πύργο. Και πίσω του αυτός ο ίδιος ο πύργος γκρεμίζεται και θρυμματίζεται με τους πολέμους και τις επαναστάσεις. Ο homo europaeicus («ευρωπάνθρωπος») έπρεπε αναγκαστικά να τρελαθεί στο τέλος του πολιτισμού του· και ο θεοκτόνος ήταν αδύνατο να μη γίνει μετά αυτοκτόνος. Η φιλοσοφική σκέψη του Φρίντριχ Νίτσε (1844–1900) “Wille zur Macht” («Θέληση για δύναμη») μεταβλήθηκε σε “Wille zur Nacht” («Θέληση για τη νύχτα»).

     Νύχτα, νύχτα βαριά έχει καλύψει την Ευρώπη. Γκρεμίζονται τα είδωλα της Ευρώπης και δεν είναι μακριά η μέρα, κατά την οποία, δεν θα μείνει πέτρα πάνω στην πέτρα από την κουλτούρα και τον πολιτισμό της Ευρώπης, μέσα από τους οποίους αυτή ανήγειρε πόλεις και κατάστρεψε ψυχές, θεοποίησε τα κτίσματα και απέρριψε τον Κτίστη.

     Ερωτευμένος με την Ευρώπη ο Ρώσος στοχαστής Αλεξάντερ Χέρτσεν (1812–1870), έζησε ο ίδιος σ’ αυτή για πολύ καιρό. Προς το τέλος όμως της ζωής του, πριν από πάνω από εκατό σαράντα χρόνια, έγραφε: «Γι’ αρκετό καιρό μελετούσαμε το σκουληκοφαγωμένο οργανισμό της Ευρώπης· σ’ όλα τα επίπεδα είδαμε το δάχτυλο του θανάτου… Η Ευρώπη τώρα πορεύεται προς ένα φοβερό κατακλυσμό. Οι πολιτικές επαναστάσεις γκρεμίζονται κάτω από το βάρος της αδυναμίας τους· έφτιαξαν μεγάλα έργα, που όμως δεν εκπλήρωσαν τον σκοπό τους· γκρέμισαν την πίστη, αλλά δεν πέτυχαν την ελευθερία· άναψαν στις καρδιές των ανθρώπων πόθους που δεν μπόρεσαν να εκπληρώσουν… Πρώτος εγώ λιποψυχώ και φοβάμαι μπροστά στη σκοτεινή νύχτα που έρχεται. Χαίρε, μελλοθάνατε κόσμε! Αντίο, Ευρώπη!...».

     Άδειασε ο ουρανός, γιατί ο Θεός δεν βρίσκεται μέσα του. Άδειασε η γη, γιατί δεν έχει πάνω της αθάνατη ψυχή. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός έκαμε τους δούλους του νεκροταφείο. Και αυτός ο ίδιος έγινε ένα νεκροταφείο. «Θέλω να πάω στην Ευρώπη», δηλώνει ο Ντοστογιέφσκι, «και γνωρίζω ότι μεταβαίνω σ’ ένα νεκροταφείο…».

     Πριν από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, την καταστροφή της Ευρώπης την προαισθάνονταν και την προέβλεπαν μονάχα οι θλιμμένοι οραματιστές, οι ορθόδοξοι Σλάβοι. Μετά από αυτόν τον πόλεμο, άρχισαν να την διαισθάνονται και μερικοί Ευρωπαίοι. Ο πλέον τολμηρός και ο πιο ειλικρινής απ’ αυτούς είναι αναμφίβολα ο γερμανός φιλόσοφος Όσβαλντ Σπένγκλερ (1880–1936), ο οποίος, μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, αναστάτωσε τον κόσμο με το συγκλονιστικό του βιβλίο: “Untergang des Abendlandes” («Η παρακμή της Δύσης»· 1918–1922). Σ’ αυτό καταδεικνύει και αποδεικνύει, με όλα τα μέσα που του προσφέρει η ευρωπαϊκή επιστήμη, η φιλοσοφία, η πολιτική, η τεχνική, η τέχνη και η θρησκεία, ότι η Δύση πέφτει και καταρρέει. Από τον πρώτο κιόλας παγκόσμιο πόλεμο, παρά τη φαινομενική αίγλη της, η ίδια η Δύση πνέει τα λοίσθια. Ο δυτικός πολιτισμός, ο πολιτισμός του γερμανού μάγου και αλχημιστή Γιόχαν Φάουστ (1480–1541), κατά τον Σπένγκλερ, άρχισε κατά τον 10ο αιώνα μ.Χ. και, τώρα, βρίσκεται σε κατάσταση αποσύνθεσης και καταστροφής και, τελικά, πρόκειται να εξαφανιστεί προς το τέλος του 22ου αιώνα. Μετά τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, σκέφτεται ο Σπένγκλερ, έρχεται ο πολιτισμός του Ντοστογιέφκι, ο πολιτισμός της Ορθοδοξίας.

     Μέσα από όλες τις πολιτιστικές του εφευρέσεις ο ευρωπαίος άνθρωπος πεθαίνει και εξαφανίζεται απότομα. Ο ναρκισσισμός της ευρωπαϊκής ανθρωπότητας είναι ο τάφος, από τον οποίο η ίδια δεν θέλει, γι’ αυτό και δεν μπορεί να αναστηθεί. Το γεγονός ότι είναι ερωτευμένη με τη λογική της, αυτό είναι το μοιραίο πάθος της, που την ερημώνει. Η μόνη σωτηρία από αυτό το γεγονός είναι, όπως ισχυρίζεται ο Γκόγκολ, ο Χριστός. Ο κόσμος όμως, «διασκορπισμένος σε εκατομμύρια φωτεινά αντικείμενα που του σκορπίζουν τις σκέψεις του παντού, δεν έχει τη δύναμη να συναντηθεί άμεσα με τον Χριστό».

     Ο τύπος του Ευρωπαίου ανθρώπου που έχει κερδίσει όλο τον κόσμο, έχει χρεοκοπήσει μπροστά στα βασικά προβλήματα της ζωής. Ο ορθόδοξος Θεάνθρωπος όμως τα έχει λύσει όλα. Ο ευρωπαίος άνθρωπος έλυσε τα προβλήματα της ζωής με το μηδενισμό· ο Θεάνθρωπος με την αιώνια ζωή. Για τον ευρωπαϊκό «δαρβινοφαουστικό» άνθρωπο, το κύριο θέμα στη ζωή είναι η αυτοσυντήρηση· για τον άνθρωπο του Χριστού η αυτοθυσία. Ο πρώτος, λέει: «Θυσίασε τον άλλον για χάρη του εαυτού σου!»· ενώ ο δεύτερος: «Θυσίασε τον εαυτό σου για χάρη των άλλων!»… Ο Ευρωπαίος άνθρωπος δεν έχει λύσει το καταραμένο πρόβλημα του θανάτου· ο Θεάνθρωπος όμως, το έλυσε με την Ανάστασή Του.

     Αναμφίβολα, οι αρχές και οι δυνάμεις της ευρωπαϊκής κουλτούρας και του πολιτισμού είναι χριστομάχες. Για πολύ καιρό διαμορφωνόταν ο τύπος του Ευρωπαίου ανθρώπου, μέχρις ότου αντικατέστησε αυτός τον Θεάνθρωπο Χριστό με τη φιλοσοφία και την επιστήμη του, με την πολιτική και την τεχνική του, με τη θρησκεία και την ηθική του. Με τα σύγχρονα τεχνικά μέσα και τις πολιτικοκοινωνικές επαναστάσεις, που είναι και αυτές γέννημα και θρέμμα αυτής της ίδιας της Ευρώπης, αυτός ο τύπος του Ευρωπαίου ανθρώπου καθίσταται πρότυπο του τέλειου ανθρώπου για όλη την οικουμένη! Έτσι, σαν να πραγματοποιείται ενώπιόν μας ο τραγικός λόγος της Αποκάλυψης: «Από το μεθυστικό κρασί της πορνείας της (Ευρώπης) έχουν πιει όλα τα έθνη. Οι βασιλιάδες της γης πόρνεψαν μαζί της και οι έμποροι όλου του κόσμου πλούτισαν από τη χλιδή της ακολασίας της» (Αποκ. 18, 3). Και, τι σπουδαίο έκανε η Ευρώπη για να την αγαπήσουν τόσο; Χρησιμοποίησε τον Χριστό «σαν μια γέφυρα μόνο, από την απολίτιστη βαρβαρότητα στην πολιτισμένη βαρβαρότητα, δηλαδή από την άτεχνη προς την έντεχνη βαρβαρότητα» (Episkop Nikolaj [Velimirović· 1881–1956], “Reci o Svecoveky”, σ. 334).

     Τα συμπεράσματά μου για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό εμπεριέχουν κάτι το πολύ καταστροφικό. Δεν πρέπει όμως να μας εκπλήσσει αυτό, γιατί αναφέρομαι για την πλέον καταστροφική περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας, για την αποκάλυψη που αφορά την Ευρώπη. Η φρίκη αυτής της αποκάλυψης συντρίβει και το σώμα και το πνεύμα της. Όντως, γι’ αυτόν που έχει μάτια για να βλέπει, η Ευρώπη και ο πολιτισμός της, που σήμερα προσδιορίζει τη μοίρα του κόσμου, βρίσκονται σιμά στο ηφαίστειο των αντιφάσεων· εάν δεν απομακρυνθούν από εκεί, είναι πολύ πιθανό σύντομα να εκραγούν και να επέλθει η οριστική καταστροφή ολόκληρου του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

ΑΓΙΟΣ ΙΟΥΣΤΙΝΟΣ ΠΟΠΟΒΙΤΣ

(1894–1979)

※

[Αρχιμ. Ιουστίνου Πόποβιτς:

«Η Ορθόδοξος Εκκλησία και ο Οικουμενισμός»,

β΄ μέρος, κεφ. 3ο, σελ. 161–165,

μετάφραση των (τότε ιερομονάχων):

Αμφιλοχίου Ράντοβιτς και Αθανασίου Γιέβτις,

έκδοσις «Ορθόδοξος Κυψέλη»,

Θεσσαλονίκη 1974.

μεταφορά στην απλή δημοτική:

π. Δαμιανός.]

※