Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΛΑΜΨΑΚΟΥ

Ο ΑΓΙΟΣ ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ,

ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΛΑΜΨΑΚΟΥ

     Ο άγιος Παρθένιος έζησε κατά τους χρόνους του αγίου Κωνσταντίνου του Μεγάλου (318 μ.Χ). Ήταν γιος του διακόνου Χριστοδούλου της Μελιτουπόλεως στον Ελλήσποντο. Παρότι στερείτο μόρφωσης και δεν μας άφησε συγγράμματα, λόγους και γραπτές παραινέσεις, ωστόσο ο ίδιος παρακολουθούσε με προσοχή στην εκκλησία τα αναγνώσματα από την Αγία Γραφή και από νεαρή ηλικία προσπαθούσε να τα εφαρμόσει στην ζωή του. Έτσι, ό,τι του απέδιδε το επάγγελμα του ψαρά που ασκούσε, το μοίραζε στους φτωχούς χωρίς να κρατά τίποτε για λογαριασμό του. Η αγάπη του προς τον πλησίον έγινε ονομαστή στην περιοχή και ο επίσκοπος Μελιτουπόλεως Φιλητός τον χειροτόνησε πρεσβύτερο παρά την θέλησή του, αναθέτοντάς τον ως καθήκον να περιοδεύει στην επισκοπική περιφέρεια και να επισκέπτεται τους πτωχούς. Η Χάρις του Θεού περίσσευσε τότε σ’ αυτόν με πλήθος θαυμάτων και ιάσεων. Συνάντησε μία ημέρα στον δρόμο του έναν άνθρωπο που ένας ταύρος με το κέρατό του τού είχε βγάλει το μάτι· ο άγιος το ξανάβαλε στην θέση του και τον θεράπευσε. Μιαν άλλη φορά, θεράπευσε μόνο με το σημείο του σταυρού μια γυναίκα που είχε προσβληθεί από ανίατο καρκίνο. Άλλη φορά πάλι, ένας λυσσασμένος σκύλος όρμησε κατά πάνω του· ο άγιος απλώς φύσηξε και τον άφησε νεκρό στον τόπο.

     Ενώπιον τόσων αποδείξεων της προς αυτόν έκδηλης θείας εύνοιας, ο μητροπολίτης Κυζίκου Ασχόλιος τον χειροτόνησε επίσκοπο της Λαμψάκου, πόλης που ήταν ακόμη βυθισμένη στην ειδωλολατρία. Με τις νηστείες, τις προσευχές, τα εμπνευσμένα λόγια και το παράδειγμα της ευαγγελικής πολιτείας του, ο άγιος κατάφερε να μεταστρέψει τους κατοίκους. Μετά από επίσκεψη στην αυλή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, έλαβε επίσημα την άδεια να καταστρέψει τους αχρείαστους πια ναούς των εθνικών, καθώς και να συλλέξει τα αναγκαία χρήματα για την ανέγερση μιας εκκλησίας, την οποία την αφιέρωσε προς τον Παντοκράτορα Κύριο. Η εκκλησία πράγματι αποπερατώθηκε, έμενε μόνο να μεταφερθεί εκεί μια μεγάλη πλάκα για να καλυφθεί η Αγία Τράπεζα. Ο φθονερός όμως δαίμονας κέντρισε τα βόδια που έσερναν την άμαξα, τα ζώα αφήνιασαν και ο αμαξάς συνεθλίβη αβοήθητος κάτω από τους τροχούς. Ο άγιος αμέσως ανέπεμψε θερμή ικεσία προς τον Κύριο και ο άτυχος αμαξάς επανήλθε στην ζωή.

     Ο άγιος Παρθένιος ήταν ο φιλόστοργος πατέρας και η πρόνοια ολόκληρης της πόλεως. Δεν υπήρχε ασθένεια που να μην την θεραπεύσει· σε τέτοιο βαθμό που, προς μεγάλη τους ζημία, οι γιατροί είχαν μείνει χωρίς δουλειά. Όπως τα σκοτάδια διαλύονται από το φως, οι δαίμονες τρέπονταν σε φυγή μόλις πλησίαζε ο άγιος. Μία ημέρα, την ώρα που εξέβαλλε με εξουσία τον δαίμονα από έναν φτωχό άνθρωπο, το πονηρό πνεύμα τον ικέτευσε λέγοντας: —«Δώσε μου έναν τόπο να μείνω περιμένοντας την τρομερή Κρίση ή άσε με τουλάχιστον να μπω στους χοίρους» (βλ. Ματθ. 8, 31). —«Όχι», απάντησε ο άγιος, «αλλά θα σου προσφέρω έναν άλλο άνθρωπο, εάν βγεις από αυτόν τον δύστυχο». —«Ποιον άνθρωπο;», ρώτησε αιφνιδιασμένο και απορημένο το πονηρό πνεύμα. —«Εμένα!», απάντησε ο ταπεινός άγιος του Θεού, ο οποίος μέσα στην ένθεη ακακία του, επιθυμούσε όπως ακριβώς και ο Χριστός, να προσφέρει τον χαριτωμένο εαυτό του θυσία και αντίλυτρο αγάπης, για να λυτρωθεί ο πάσχοντας αδελφός. —«Έλα και κατοίκησε μέσα μου!», πρότεινε θαρρετά ο αγαθός Πατέρας. Στα πρωτάκουστα και εξαίσια αυτά λόγια, το πονηρό πνεύμα τράπηκε κυριολεκτικά σε φυγή, σαν να είχε πάρει φωτιά, κράζοντας: «Μα, πώς θα μπορούσα να μπω στον οίκο του Θεού;... Αα!... Μεγάλη η δύναμη των χριστιανών!...».

     Ο άγιος Παρθένιος μετέβη μία ημέρα στην Ηράκλεια, μητρόπολη της Θράκης, όπου βρήκε τον επίσκοπο βαριά άρρωστο. Ο Θεός τού φανέρωσε ότι η πραγματική αιτία του κακού ήταν η φιλαργυρία. «Σήκω!», είπε στον ασθενή· «γιατί εσύ δεν υποφέρεις από ασθένεια του σώματος, αλλά από της ψυχής. Δώσε πίσω στους φτωχούς τα αγαθά που κατακράτησες παράνομα και θα βρεις και πάλι την υγεία σου». Ο επίσκοπος, αντιλαμβανόμενος σοβαρά το σφάλμα του, προσέφερε όλα τα αγαθά του στον Παρθένιο για να τα μοιράσει αυτός σε όσους είχαν ανάγκη. «Όχι!», απάντησε ο άνθρωπος του Θεού, «σε σένα εναπόκειται, μιας και σου δίνει ο Θεός την δύναμη γι’ αυτό, να δώσεις πίσω στους φτωχούς ό,τι τους ανήκει». Ο μητροπολίτης είπε τότε να τον μεταφέρουν στον ναό της Αγίας Γλυκερίας [13 Μαΐου], προστάτιδας της πόλεως, και εκεί μοίρασε όλα τα αγαθά του στους έχοντας ανάγκη. Τρεις ημέρες αργότερα, ανέκτησε πλήρως την υγεία του.

     Κατά την παραμονή του στην Ηράκλεια, ο άγιος Παρθένιος θεράπευσε και άλλους ασθενείς, ευλόγησε αγρούς και καλλιέργειες, προβλέποντας με ακρίβεια πόση θα ήταν η σοδειά και, την στιγμή που αποχαιρετούσε τον μητροπολίτη, προέβλεψε τον επικείμενο θάνατό του και όρισε ποιος θα έπρεπε να είναι ο διάδοχός του. Επέστρεψε κατόπιν στην Λάμψακο, όπου σε λίγο καιρό παρέδωσε την ψυχή του στον Κύριο, κληροδοτώντας στο ποίμνιό του το άρωμα της ευωδίας των θαυμάτων του και το παράδειγμα της αγίας πολιτείας του. Μόλις το πληροφορήθηκαν, όλοι οι επίσκοποι της περιοχής έσπευσαν στην κηδεία του για να τον τιμήσουν και να αναπέμψουν θερμές ευχαριστίες στον Θεό.

     Στις μέρες μας σώζονται ακόμη τα ερείπια του παρεκκλησίου όπου ενταφιάστηκε το σεπτό σκήνωμα του αγίου Παρθενίου. Βρίσκονται κοντά στον διασωζόμενο πρωτοχριστιανικό ναό του Παντοκράτορος Κυρίου, που ο ίδιος ανοικοδόμησε στην Λάμψακο, όπως προαναφέραμε. Δυστυχώς, τα ιερά αυτά προσκυνήματα της ελληνικότατης αρχαίας πόλεως της Λαμψάκου στην Μικρά Ασία, όπου ο άγιός μας μεγαλούργησε, κρίμασι Θεού, τα κατέχουν πια οι Τούρκοι, οι οποίοι ως είθισται μετέτρεψαν τον ναό του Παντοκράτορος σε τζαμί. Πληροφοριακά αναφέρουμε ότι η πρώτη ονομασία της Λάμψακος ήταν Πιτυούσσα και μετονομάσθηκε σε Λάμψακο από τους Φωκαείς, οι οποίοι την αποίκισαν στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ. Ακόμα και σήμερα οι Τούρκοι την ονομάζουν «Lapseki». Είναι η πόλη που ο άγιός μας την ευεργέτησε, αλλά και εξακολουθεί να την ευεργετεί μέχρι και σήμερα. Πολλοί χριστιανοί που ζούσαν στον Ελλήσποντο, πριν ακόμη εκδιωχθούν από τους Τούρκους, γίνονταν καλά όταν, επισκεπτόμενοι τον τάφο του αγίου, τοποθετούσαν επάνω του τα ρούχα τους. Αλλά και σήμερα ευεργετεί ακριβώς με τον ίδιο τρόπο τους μουσουλμάνους πια κατοίκους του Ελλήσποντου. Θεραπεύει αυτούς και τα παιδιά τους, όταν άρρωστα αυτά, επισκέπτονται τον τάφο του και αφήνονται επάνω σε αυτόν. Πόσο μεγαλόψυχοι είναι οι Άγιοί μας! Πόσο ευεργετικοί και πόσο μεγάλοι θεραπευτές των πόνων και των αναγκών μας! Μάλιστα, οι μουσουλμάνοι γνωρίζουν τον άγιο Παρθένιο με τ’ όνομά του, τον τιμούν και τον σέβονται πραγματικά. Τον αποκαλούν «Σαρί Μπαμπάη» («Χρυσό Πατέρα»), εκφράζοντας με τούτη την προσφώνηση την πατρική αγάπη του αγίου που νοιώθουν καθώς και την «χρυσή» από την Χάρη του Θεού αγία μορφή του.

     Μια μουσουλμάνα που έχει το σπίτι της απέναντι από τον τάφο του αγίου Παρθενίου, ανάβει καθημερινά και ανελλιπώς το καντήλι του. Και ο λόγος; Πολύ συγκλονιστικός! Είδε στον ύπνο της τον άγιο Παρθένιο, ολοζώντανο, να την καλεί να πάει να του ανάψει το καντήλι του, εκφράζοντας προς αυτήν και το δίκαιο παράπονό του: «Γιατί με αφήνετε να ζω στο σκοτάδι;». Φυσικά, μόνο στο σκοτάδι δεν ζουν οι άγιοί μας. Ζουν και κινούνται μέσα στο ανέσπερο Φως του Χριστού, όντες αυτοί οι ίδιοι έμψυχα κατοικητήρια του Φωτός του Παραδείσου, άξια φωτόμορφα τέκνα της Εκκλησίας, ένθεα πρόσωπα και θεοφόροι φορείς της αβράδιαστης ημέρας της Βασιλείας των Ουρανών. Αλλά το είπε αυτό ο άγιος κατά μία ανθρωποπαθή οικονομία προκειμένου να παρακινήσει και να διδάξει την συγκεκριμένη γυναίκα και, μέσω αυτής όλους εμάς, να μάθουμε να σεβόμαστε τα θεία, όπως και τους θείους και ένθεους ανθρώπους του Θεού καλώς, με τον άγιο και ορθόδοξο τρόπο. Είναι αδιανόητο για την ζωή της πίστης μας να μην υπάρχει φωταψία, να μην υπάρχει δηλαδή άναμμα και φως καντηλιού. Στο σπίτι μας, μπροστά στις εικόνες μας, στα προσκυνητάρια μας, στις προσευχές και τις δεήσεις μας, στις αγωνίες και τις λύπες μας, στις χαρές και τις ευφροσύνες μας. Το κανδήλι ενέχει θέση δογματικής υπόμνησης του φωτός του Τριαδικού Θεού στην ζωή μας· και, όσο αυτό ανάβει, τόσο με μυστικό και άρρητο τρόπο εξιλάσκεται το θείο και ο Θεός της αγάπης, ανάλογα με την δική μας προαίρεση και δεκτικότητα, γίνεται βαθύστοργα ευήλατος με μας. Η Τουρκάλα στην αρχή αδιαφόρησε και δεν υπάκουσε στο κέλευσμα του αγίου. Μα και ο άγιος δεν την άφησε ήσυχη. Της εμφανίστηκε και δεύτερη και τρίτη φορά, πιο σοβαρός και πιο απειλητικός. Έτσι, αναγκάστηκε να πάει να ανάψει την κανδήλα του αγίου Παρθενίου και εξακολουθεί να την ανάβει καθημερινά μέχρι και σήμερα. Όλα αυτά τα μαρτυρούν οι πρόσφυγες στην Νέα Λάμψακο Ευβοίας, καθώς πολλοί από αυτούς επισκέφθηκαν τα πατρογονικά μέρη τους και είδαν το θαυμαστό και παράδοξο αυτό γεγονός, ακούγοντάς το με τα ίδια τ’ αυτιά τους από την ίδια την Οθωμανή γυναίκα, η οποία σέβεται, ευλαβείται και αγαπά τον άγιό μας με αληθινή συστολή και ιερό φόβο.

     Είναι πράγματι έντονη και ζωντανή η παρουσία και η θαυματουργική δράση του αγίου Παρθενίου, του μεγάλου αυτού αγίου της Εκκλησίας μας, στα μέρη όπου έζησε και περπάτησε, αλλά και στον μαρτυρικό και πολύπαθο τόπο μας, εδώ, εκεί, αλλού, και όπου μεταφέρθηκαν τα άγια λείψανά του και φυλάσσονται σε διάφορες ιερές και παλαίφατες Μονές, όπως: (1) στην Μονή Παναγίας Μακρυμάλλης στα Ψαχνά Ευβοίας (που έχει το μεγαλύτερο μέρος της κάρας του)· (2) στην Μονή Αγάθωνος στην Υπάτη Λοκρίδος (η οποία έχει ένα μικρό τμήμα της κάρας του)· (3) στην Μονή Εσφιγμένου (κατέχοντας ένα τμήμα κι αυτή της κάρας του)· (4) στην ιστορική Μονή Αγίου Νικολάου στην Άνδρο (που φυλάσσει μέρος της δεξιάς του χειρός)· (5) στην Μονή Παναγίας Ροβελίστης Άρτας (έχοντας κι αυτή ένα μικρό μέρος της κάρας του).

     Τα ιερά του λείψανα έχουν μεγάλη θαυματουργική δύναμη, όπως όλων άλλωστε των Αγίων μας, γιατί μέσα τους κατοικεί η αδαπάνητη Χάρις του Αγίου Πνεύματος. Συχνά, η Χάρις αυτή εκδηλώνεται πλούσια και ακατάσχετα επιτελώντας με τον πιο αισθαντικό και συγκινητικό τρόπο άφθονα θαύματα και ιάσεις, μα και ευωδιάζοντας μ’ εκείνη την θεία ευωδία που ευφραίνει και ενισχύει τις ψυχές των πιστών ανθρώπων του Θεού. Αυτή την θεία ευωδία του αγίου ένιωσαν έντονα και τα μέλη μιας οικογένειας. Επισκέφθηκαν τον άγιο Παρθένιο μαζί με τον πνευματικό τους, για να κάνουν παράκληση για κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας που τους απασχολούσε. Όπως διηγήθηκαν οι ίδιοι, καθώς μπήκαν στο προαύλιο του Μοναστηριού, δεν έκαναν ούτε τρία βήματα και μια έντονη ευωδία τούς πλημμύρισε. Προχωρώντας λίγο πιο πέρα, η ίδια ευωδία. Μπήκαν στον ναό, παρομοίως, πάλι η ίδια ευωδία, έντονη και καταπληκτική. Μάλιστα, κάποια στιγμή που η αδελφή μοναχή έφερε το θυμιατό στον ιερέα για να θυμιάσει, ξεχώριζε έντονα και ευδιάκριτα η μυρωδιά του λιβανιού από την μυρωδιά που ξεχυνόταν από τον άγιο. Κάποτε τελείωσε η παράκληση και φιλοξενήθηκαν για λίγο στο αρχονταρίκι του Μοναστηριού. Όταν βγήκαν και θέλησαν να ξανασπασθούν με πόθο τον άγιο, πάλι η ίδια ευωδία τούς πλημμύρισε. Αυτή η πολύ όμορφη και θεσπέσια μυρωδία, αν μη τι άλλο, φανερώνει ακόμα και στις δύσκολες και χαλεπές μέρες που ζούμε την αισθαντική παρουσία του μεγάλου και παλαιού αυτού αγίου της Εκκλησίας, του αγίου Παρθενίου του θαυματουργού.

     Ο εν Τριάδι Θεός τού έδωσε την ιδιαίτερη χάρη να διώκει τα πονηρά πνεύματα, να εξολοθρεύει τις μαγείες, τις μαντείες και τις γοητείες από τους ανθρώπους, να θεραπεύει αρρώστους και πάσχοντες, να μεριμνά, να ενισχύει και πάμπολλες φορές να χαρίζει την ποθητή υγεία στους καρκινοπαθείς αδελφούς μας. Ζωντανός ανάμεσά μας, ο μεγάλος αυτός άγιος, ο ιατήρας και θεραπευτής των καρκινοπαθών, ακόμη και σήμερα μας παρηγορεί, μας στηρίζει, μας ενισχύει, μας κραταιώνει, αναπτερώνει την καρδιά μας, μας τονώνει, θεραπεύει την αδυναμία μας και τον πόνο μας, δίνει δύναμη και θαλπωρή στις ταλαιπωρημένες μας ψυχές και στα τσακισμένα μας σώματα. Η σεπτή μνήμη του εορτάζεται στις 7 Φεβρουαρίου.

Ταῖς αὐτοῦ ἁγίαις πρεσβείες,

Χριστέ, ὁ Θεός ἡμῶν,

ἐλέησον, φώτισον, εἰρήνευσον, ἐνίσχυσον,

κραταίωσον, θεράπευσον,

συγχώρησον καὶ σῶσον ἡμᾶς.

— Ε Π Ι Μ Υ Θ Ι Ο —

«ΠΗΓΕ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΠΑΡΘΕΝΙΟ…»

     «Σε ένα μοναστήρι πήγαν έναν δαιμονισμένο και ο ηγούμενος είπε στους πατέρες να πάνε στην εκκλησία να κάνουν κομποσχοίνι. Είχαν εκεί και την κάρα του Αγίου Παρθενίου, επισκόπου Λαμψάκου, και το δαιμόνιο στριμώχθηκε πολύ. Συγχρόνως, ο ηγούμενος ανέθεσε και σε έναν ιερομόναχο να διαβάσει στον δαιμονισμένο εξορκισμούς. Ο ιερομόναχος αυτός ήταν ευλαβής μεν εξωτερικά, αλλά εσωτερικά είχε κρυφή υπερηφάνεια. Ήταν αγωνιστής και τυπικός σε όλα. Νουθετούσε πνευματικά τους άλλους, γιατί ήταν και λόγιος. Ο ίδιος όμως δεν βοηθιόταν από κανέναν, γιατί οι άλλοι, από σεβασμό, όταν τον έβλεπαν να κάνει κάτι στραβό, δίσταζαν να του το πουν. Είχε δημιουργήσει ψευδαισθήσεις στον εαυτό του ότι είναι ο πιο ενάρετος της μονής κ.λπ. Ο πονηρός βρήκε ευκαιρία εκείνη την ημέρα να του κάνει κακό. Έβαλε την πονηριά του, για να του δώσει την εντύπωση ότι αυτός διώχνει το δαιμόνιο από τον δαιμονισμένο. Μόλις λοιπόν άρχισε να διαβάζει τους εξορκισμούς, άρχισε το δαιμόνιο να φωνάζει: “Καίγομαι! Πού με διώχνεις, άσπλαχνε!”, οπότε νόμιζε ότι καίγεται από τον δικό του εξορκισμό – ενώ ο δαίμονας ζοριζόταν, γιατί προσεύχονταν και οι άλλοι πατέρες –, και απάντησε στον δαίμονα: “Να έρθεις σ’ εμένα!”. Το είχε πει αυτό ο Άγιος Παρθένιος σε ένα δαιμόνιο, αλλά εκείνος ήταν άγιος. Μια φορά δηλαδή που ένα δαιμόνιο φώναζε: “Καίγομαι, καίγομαι! Πού να πάω;”, ο Άγιος τού είπε: “Έλα σ’ εμένα!”. Τότε το δαιμόνιο είπε στον Άγιο: “Και μόνον το όνομά σου με καίει, Παρθένιε!”, και έφυγε από τον δαιμονισμένο που ταλαιπωρούσε. Πήγε και αυτός να κάνει τον Άγιο Παρθένιο και δαιμονίσθηκε. Από εκείνη την στιγμή τον εξουσίαζε πια ο δαίμονας. Χρόνια ολόκληρα βασανιζόταν και δεν μπορούσε να αναπαυθεί πουθενά. Συνέχεια γύριζε, πότε έξω στον κόσμο και πότε μέσα στο Άγιον Όρος. Τι τράβηξε ο καημένος! Του είχε δημιουργήσει αυτή η κατάσταση ψυχική κούραση και σωματική κόπωση με τρεμούλα. Και να δείτε, ενώ ήταν καλός παπάς, δεν μπορούσε μετά να λειτουργήσει. Στα τελευταία πια χρόνια της ζωής του είχε απαλλαγεί από το δαιμόνιο, γιατί είχε ταπεινωθεί πολύ από αυτόν τον πειρασμό, ο οποίος του άφησε πολλή ωφέλεια, άθελά του φυσικά. Στο εξής πάντα μιλούσε ταπεινά και ζητούσε συμβουλές για τον εαυτό του. Βλέπετε τι κάνει ο διάβολος;…».

ΑΓΙΟΣ ΠΑΪΣΙΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ

(1924–1994)

※

[(1) Ιερομονάχου Μακαρίου

Σιμωνοπετρίτου:

«Νέος Συναξαριστής

της Ορθοδόξου Εκκλησίας»,

Τόμ. 6ος, Φεβρουάριος,

σελ. 9–10.

Διασκευή από τα Γαλλικά:

Σωτήρης Γουνελάς.

Εκδόσεις «Ίνδικτος»,

Αθήναι Ιούνιος 2014².

(2) Μαρίας Μελετίου–Μακρή:

«Άγιος Παρθένιος Λαμψάκου:

Ο Θεραπευτής των ασθενειών

του αιώνα μας»,

κεφ. 5ο, σελ. 221–230.

Αθήνα, 2010.

(3) Αρχιμ. Δωροθέου Θεμελή:

«Βίος, Θαύματα, Ακολουθία,

Παρακλητικός Κανών, Χαιρετισμοί,

Εγκώμια, ειδική Ακολουθία Αγιασμού,

Εκλογή, τινές Ευχές

του εν Αγίοις Πατρός ημών

Παρθενίου, Επισκόπου Λαμψάκου»,

σελ. 11–15,

Αθήνα, Οκτώβριος 2009².

(4) «Κανών Παρακλητικός

εις τον Άγιον Παρθένιον»,

(τευχίδιο αγνώστου εκδότου·
ίσως της προ δεκαπενταετίας γυναικείας
Μονής Παναγίας Μακρυμάλλης),

σελ. 4,

Αθήνα, 1994.

(5) Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου:

«Συναξαριστής

των δώδεκα μηνών του ενιαυτού»,

Τόμ. Β΄, σελ. 206.

Εκδόσεις «Δόμος».

Αθήναι 2005².
— ΕΠΙΜΥΘΙΟ —

(6) Αγίου Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου:

Ι. «Αγιορείτες Πατέρες και Αγιορείτικα»,

κεφ. 17ο, σελ. 96–97, 1994³·

ΙΙ. «Λόγοι», Τόμ. Γ΄ 

(«Πνευματικός αγώνας»),

μέρος 3ο, κεφ. 2ο, σελ. 199–200, 

Μάιος 2001· 

Εκδόσεις Ιερού Ησυχαστηρίου

«Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος»,

Σουρωτή Θεσσαλονίκης.
(7) Επιμέλεια ανάρτησης,

επιλογή θέματος και φωτογραφιών,

έρευνα, προσάρτηση

και πληκτρολόγηση κειμένων:

π. Δαμιανός.]

※

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση

των αναρτήσεων από το «Ειλητάριον»,

αρκεί να αναφέρεται απαραίτητα

ως πηγή προέλευσης.