ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΤΡΕΪ ΡΟΥΜΠΛΙΩΦ

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΟΥ ΑΝΤΡΕΪ ΡΟΥΜΠΛΙΩΦ 

     Στα 1515, ο Καθεδρικός Ναός της Αναλήψεως του Χριστού στην Μόσχα, μόλις είχε διασκοσμηθεί με εικόνες λαμπρές, εκτελεσμένες από τους μαθητές του μεγάλου διδασκάλου Αντρέϊ Ρουμπλιώφ (1360–1430). Όταν ο μητροπολίτης, οι επίσκοποι και οι πιστοί μπήκαν σ’ αυτόν τον Ναό, όλοι, με μία φωνή ανέκραξαν: «Αληθινά, ανοίγονται οι ουρανοί και οι λαμπρότητες του Θεού παρουσιάζονται!».

     Κατανοούμε απόλυτα αυτό το αίσθημα εμπρός στην εικόνα των εικόνων, την εικόνα της Αγίας Τριάδος, εκτελεσμένη στα 1425 από τον μοναχό Αντρέϊ Ρουμπλιώφ. […] Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα, ότι δεν υπάρχει τίποτε παρόμοιο ως προς την δύναμη της θεολογικής συνθέσεως, τον πλούτο του συμβολισμού και την άφθαστη καλλιτεχνική ωραιότητα. […]

     Το αφημένο χέρι του προς τα δεξιά μας αγγέλου δείχνει την κατεύθυνση της ευλογίας, τον κόσμο· φαίνεται να σκέπει, να προστατεύει, να «κλωσσᾷ» (κατά την έκφραση της βιβλικής διήγησης για την δημιουργία). Πάνω από το ορθογώνιο του κόσμου το χέρι αυτό μοιάζει με τα απλωμένα φτερά της αγνής περιστεράς.

     Η γλυκύτητα των γραμμών αυτού του προς τα δεξιά μας αγγέλου έχει κάτι το μητρικό. Είναι η παρηγορία, ο Παράκλητος, αλλά είναι και το Πνεύμα, το Πνεύμα της Ζωής. Είναι Αυτός που δίδει την ζωή και στον Οποίο κάθε ζωή έχει την αρχή της. Είναι ο τρίτος όρος της θείας Αγάπης, το πνεύμα της Αγάπης. Η στάση του, είναι διαφορετική από την στάση των δύο άλλων αγγέλων. Με την κλίση και την ορμή όλου του είναι του, βρίσκεται ανάμεσα στον Πατέρα και τον Υιό· είναι το πνεύμα της κοινωνίας και της «περιχωρήσεως». Τούτο δείχνει καθαρά από το πόσο αξιοσημείωτο γεγονός ότι η κίνηση ξεκινά από αυτόν τον άγγελο. Μέσα από την δική του πνοή ο Πατήρ μετακινείται προς τον Υιό, ο Υιός δέχεται τον Πατέρα και ο Λόγος αντηχεί. Όπως λέει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, «με το Άγιο Πνεύμα αναγνωρίζουμε τον Υιό, τον Υιό του Θεού· και με τον Υιό θεωρούμε τον Πατέρα». Και, κατά τα Θεοφάνεια (Ματθ. γ΄ 16· Μάρκ. α΄ 10· Λουκ. γ΄ 22· Ιωάν. α΄ 32), μέσα στην κίνηση της Περιστεράς, φέρεται ο Πατήρ προς τον Υιό.

     Τα χρώματα στην αγιογραφία έχουν την δική τους γλώσσα. […] Το βαθύ πορφυρό (η θεία αγάπη) και το πυκνό γαλάζιο (η ουράνια αλήθεια) με το αστραφτερό χρυσάφι των πτερύγων (η θεία αφθονία), σχηματίζουν την τέλεια συγχορδία που συνεχίζεται και ξαναβρίσκεται με μία τονικότητα γλυκύτερη, σαν μία αποκάλυψη μαλακότερη, την μύηση κατά βαθμίδες: ελαφρό ρόδινο και μενεξεδί αριστερά μας, γλυκύτερο γαλάζιο και ασημί πράσινο δεξιά μας. Το χρυσάφι των θρόνων, της θείας καθέδρας, εκφράζεται για την υπεραφθονία της ζωής του Θεού.

     Έτσι, ο Πατήρ, απρόσιτος μέσα στην πυκνότητα των χρωμάτων Του, μέσα στα ερέβη του φωτός Του, αποκαλύπτεται γλυκύτερος και προσιτός μέσα στην φωτεινή νεφέλη του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Από μακρυά, η σύνθεση αυτή, δίδει την εντύπωση μιας φλόγας γαλάζιας και κόκκινης. Όλα είναι φλόγα μέσα στον λαμπερό αέρα του Μεσημεριού: «Όποιος είναι κοντά σε Μένα, είναι κοντά στην φωτιά».

     Το χέρι του Πατρός, καθώς απλώνεται πάνω από το Ποτήριον (Ματθ. κστ΄ 27· Μάρκ. ιδ΄ 23· Λουκ. κβ΄ 17· Ιωάν. ιη΄ 11), κρατεί την αρχή και το τέλος. Το Αρνίον «τὸ ἐσφαγμένον ἀπὸ καταβολῆς κόσμου» (Αποκ. ιγ΄ 8) και το Αρνίον «ο ναός της νέας Ιερουσαλήμ» (Αποκ. κα΄ 22), ο Μυστικός Δείπνος του Χριστού και η υπόσχεσή Του να πιεί τον καρπό της Αμπέλου στην Βασιλεία του Πατρός Του (Ματθ. κστ΄ 29), εγκλείουν τον χρόνο μέσα στην αιωνιότητα. Το Ποτήριον ακτινοβολεί μέσα στην λαμπρότητα του Λόγου που εκπέμπει όλα τα χρώματα της Αληθείας· είναι η ακτινοβολία της θείας καρδίας, το αμοιβαίο δώρημα των τριών θείων Προσώπων.

     Από την εικόνα, αναδίδεται ένα ισχυρό κάλεσμα «ἵνα πάντες ἓν ὦσιν… καθὼς ἡμεῖς ἕν ἐσμεν» (Ιωάν. ιζ΄ 21). Ο άνθρωπος, υπάρχει κατ’ εικόνα του Τριαδικού Θεού· η Εκκλησία–κοινωνία είναι εγγεγραμμένη μέσα στην φύση του, ως η υπέρτατη αλήθειά του. Όλοι οι άνθρωποι έχουν κληθεί να ενωθούν γύρω από το ίδιο και μοναδικό Ποτήριον (Α΄ Κορ. ι΄ 15, 21 και ια΄ 25–28), ν’ ανυψωθούν στο ύψος της θείας καρδίας και να λάβουν μέρος στο Μεσσιανικό Δείπνο (Λουκ. ιδ΄ 16–24· Αποκ. ιθ΄ 9, 17), να γίνουν ένας μόνος Ναός–Αρνίον. «Αὕτη δέ ἐστιν ἡ αἰώνιος ζωή, ἵνα γινώσκωσι Σὲ τὸν μόνον ἀληθινὸν Θεὸν καὶ Ὃν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόν» (Ιωάν. ιζ΄ 3).

     Το όραμα τελειώνει σε αυτόν τον εσχατολογικό φθόγγο: Είναι η πρόγευση της Βασιλείας των Ουρανών. Το όραμα, περιρρέεται ολάκερο από φως που δεν είναι του κόσμου τούτου (πρβλ. Ιωάν. ιζ΄ 14). Τέλος, περιρρέεται ολάκερο από μία χαρά αγνή, ανιδιοτελή, από μία χαρά θεία (Ιωάν. ιε΄ 11· ιστ΄ 21–24· Α΄ Ιωάν. α΄ 4). Από το απλό γεγονός ότι η Τριάς υπάρχει. Ότι έχουμε αγαπηθεί από Αυτήν και ότι όλα είναι Χάρη. Η έκπληξη αναβλύζει απ’ την ψυχή, μέσ’ απ’ την σιγή της. Οι μυστικοί, δεν μιλούν ποτέ για την κορυφή· μόνο η σιωπή την αποκαλύπτει.

ΠΑΥΛΟΣ ΕΥΔΟΚΙΜΩΦ (1901–1970)

[Παύλου Ευδοκίμωφ: «Ορθοδοξία», μέρος 4ο, κεφ. β΄, §11, σελ. 314, 320–321, εκδόσεις Βασ.Ρηγοπούλου, Θεσ/νίκη 1972.]