ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΜΑΝΔΗΛΙΟΝ

ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΜΑΝΔΗΛΙΟΝ

     Κατά τους χρόνους της επίγειας ζωής του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ο βασιλιάς της Εδέσσης Μεσοποταμίας, Άβγαρος [1], που είχε προσβληθεί από λέπρα και αρθρίτιδα, άκουσε να γίνεται λόγος για τις αναρίθμητες ιάσεις που επιτελούσε ο Χριστός. Καθώς εκείνος δεν ήταν σε θέση να μετακινηθεί, έστειλε στην Ιερουσαλήμ τον αρχειοφύλακά του, ονόματι Ανανία, με μία επιστολή απευθυνόμενη στον Κύριο, στην οποία ο ηγεμόνας ζητούσε από τον Σωτήρα να μεταβεί κοντά του για να τον θεραπεύσει. Του πρότεινε, μάλιστα, να εγκατασταθεί στην Έδεσσα για να αποφύγει τις μηχανορραφίες των Εβραίων. Επιφόρτισε συν τοις άλλοις τον Ανανία, που ήταν ικανός ζωγράφος, να κάνει το πορτραίτο Εκείνου για τον Οποίον έλεγαν ότι ήταν Υιός του Θεού. Φθάνοντας στον προορισμό του, ο Ανανίας παρέδωσε την επιστολή στον Κύριο, που βρισκόταν εν μέσω μεγάλου πλήθους, και ανεβαίνοντας σε έναν βράχο απ’ όπου μπορούσε να Τον βλέπει καλύτερα, προσπάθησε να σχεδιάσει την μορφή Του. Ήταν όμως αδύνατο να συλλάβει με ακρίβεια τα θεία χαρακτηριστικά του Σωτήρος, γιατί το πρόσωπό Του έδειχνε να αλλάζει διαρκώς όψη, υπό την επενέργεια της άφατης χάριτος που ανέδιδε. Ο Χριστός, που ετάζει τις καρδιές και τις βουλές των ανθρώπων, διέβλεψε το σχέδιο του Ανανία και θέλοντας να δείξει ότι δεν μπορεί κανείς να διαχωρίσει την ανθρωπότητα από την θεότητά Του, ικανοποίησε την ευσεβή επιθυμία του επιτελώντας μέγα θαύμα. Είπε να Του φέρουν μία μικρή λεκάνη, ένιψε το πρόσωπό Του και το σκούπισε με μία πετσέτα διπλωμένη στα τέσσερα. Ευθύς τα χαρακτηριστικά Του αποτυπώθηκαν πάνω σε τούτο το Μανδήλιο, δίχως επέμβαση ανθρώπινου χεριού. Το έδωσε τότε στον Ανανία με μία επιστολή για τον Άβγαρο, στην οποία εξηγούσε ότι όφειλε να εκτελέσει στην Ιερουσαλήμ το αιώνιο σχέδιο του Θεού για την σωτηρία των ανθρώπων. Του υποσχόταν όμως ότι όταν η αποστολή Του θα έληγε και θα ανερχόταν στον Ουρανό, θα του έστελνε έναν από τους μαθητές Του για να του χορηγήσει την ίαση της ψυχής και του σώματός του [2].

     Ο βασιλιάς Άβγαρος υποδέχθηκε τον Ανανία με μεγάλη χαρά και γονάτισε μπροστά στην εικόνα του αγίου Μανδηλίου με πίστη και αγάπη, έτσι που θεραπεύθηκε τελείως σχεδόν από την λέπρα, εκτός μόνο από μία πληγή που του απέμεινε στο μέτωπο. Μετά την Ανάληψη του Σωτήρος μας και την Πεντηκοστή, ο άγιος Απόστολος Θαδδαίος [21 Αυγ.] στάλθηκε στην Έδεσσα, όπου κηρύττοντας το Ευαγγέλιο βάπτισε τον βασιλιά και μεγάλο τμήμα του λαού [3]. Βγαίνοντας από το βαπτιστήριο, ο Άβγαρος θεραπεύθηκε εντελώς και ανέπεμψε ευχαριστίες στον Θεό. Κατόπιν επέδειξε τόσο μεγάλη ευλάβεια προς την αχειροποίητη Εικόνα, ώστε πρόσταξε να την τοποθετήσουν σε μία κόγχη, όπου προηγουμένως βρισκόταν ένα είδωλο, πάνω από την βασική πύλη της πόλης με την επιγραφή: «Χριστέ, ὁ Θεός, ὁ εἰς Σὲ ἐλπίζων, οὐκ ἀποτυγχάνει ποτέ». Όλοι όσοι έμπαιναν στην πόλη όφειλαν να την τιμούν. Όταν όμως ανέβηκε στον θρόνο ο εγγονός του, ανέλαβε να στρέψει τον λαό πίσω στην ειδωλολατρία και σχεδίασε να καταστρέψει την Εικόνα. Προειδοποιημένος από ένα όραμα για το σχέδιο αυτό, ο επίσκοπος Εδέσσης, φρόντισε να φράξουν την κόγχη όπου βρισκόταν η Εικόνα, αφού τοποθέτησαν αναμμένο λύχνο μπροστά της.

     Πολλά χρόνια πέρασαν και παρόλο που το βασίλειο είχε γίνει χριστιανικό, η ύπαρξη της Εικόνας λησμονήθηκε. Όταν την πόλη πολιόρκησε ο Πέρσης βασιλιάς Χορσόης (554) [4] βυθίζοντας τους κατοίκους σε αγωνία, αποκαλύφθηκε στον επίσκοπο Ευλάλιο σε όραμα το μέρος που βρισκόταν η Εικόνα του Σωτήρος, με την προστασία της οποίας θα μπορούσαν να νικήσουν. Ο επίσκοπος έβαλε να αποφράξουν την κόγχη και με μεγάλη έκπληξη ανακάλυψαν όχι μόνο άθικτη την εικόνα, αλλά και τον λύχνο να καίει μετά από τόσα χρόνια. Επιπλέον, πάνω στην πλίνθο που έφραζε την κοιλότητα, βρέθηκε αποτυπωμένο το ομοίωμα της εικόνας του αγίου Μανδηλίου [5]. Οι κάτοικοι σχημάτισαν αμέσως πομπή φέροντας τα δύο άγια τρόπαια με τόσο μεγάλο ορυμαγδό που έσπειρε τον φόβο στις τάξεις των επιτιθεμένων. Και όταν ο επίσκοπος τους ράντισε με λάδι από τον αναμμένο λύχνο, αυτό μετατράπηκε ευθύς σε φωτιά που τους έτρεψε σε φυγή.

     Λίγα χρόνια αργότερα η πόλη της Έδεσσας έπεσε στα χέρια των Περσών, κατόπιν ανακαταλήφθηκε από τον αυτοκράτορα Ηράκλειο (628) και σύντομα καταλήφθηκε από τους Άραβες. Όταν ο χριστιανικός στρατός την ξαναπήρε, ο αυτοκράτορας Ρωμανός Λεκαπηνός (870-948) έσπευσε να μεταφέρει στην Κωνσταντινούπολη το άγιο Μανδήλιο και τις επιστολές του Άβγαρου (15 Αυγ. 944). Αμέτρητο πλήθος υποδέχθηκε την αγία Εικόνα, πρότυπο όλων των χριστιανικών εικόνων [6], που κατατέθηκε αρχικά στον ναό των Βλαχερνών, την επόμενη ημέρα στην Αγία Σοφία και από εκεί στον ναό της Θεοτόκου του Φάρου, στον περίβολο του παλατίου, για την προστασία της Βασιλεύουσας και όλου του λαού [7].

— ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ —

     [1] Άβγαρος Ε΄ Ουχάμα (13-57), τοπάρχης της Οσροηνής, περιοχής ανάμεσα στον Τίγρη και τον Ευφράτη με πρωτεύουσα την Έδεσσα.

     [2] Την παράδοση αυτή όπως και το κείμενο των επιστολών μεταδίδει στις αρχές του 5ου αιώνα ο Ευσέβιος Καισαρείας, ο οποίος ωστόσο δεν κάνει λόγο για το επεισόδιο του αγίου Μανδηλίου (Εκκλ. Ιστ. 1, 13). Η «Διδασκαλία Αδδαίου» (τέλη 5ου αιώνα) είναι το πρώτο κείμενο που αναφέρεται σ’ αυτό. Κατά την περίοδο της εικονομαχίας, ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και οι Πατέρες της Εκκλησίας της Εβδόμης Συνόδου (787) αναφέρονταν σ’ αυτό για να δείξουν την θεία πηγή της τιμής των εικόνων (βλ. Histoire du roi Abgar et de Jesus, εκδ. A. Desreumeaux, Turnhout 1993). Παράλληλα με την παράδοση αυτή αναπτύχθηκε στην Δύση και εκείνη της αγίας Βερονίκης [12 Ιουλ.], που φέρεται να σκούπισε το πρόσωπο του Χριστού καθώς ανέβαινε στον Γολγοθά. Το μαντήλι αυτό βρίσκεται στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης.

     [3] Το βασίλειο της Εδέσσης υπήρξε πράγματι το πρώτο κράτος που έγινε επίσημα χριστιανικό, μετά την μεταστροφή του βασιλιά Άβγαρου Η΄ (197-212).

     [4] Ο Προκόπιος Καισαρείας γράφει ότι η θαυματουργική σωτηρία έλαβε χώρα χάρις στην επιστολή του Ιησού Χριστού που είχε χαραχθεί πάνω από την πύλη της πόλης (Εκκλ. Ιστ. 2, 12). Σύμφωνα όμως με τον ιστορικό Ευάγριο Σχολαστικό (Εκκλ. Ιστ. 4, 27), στον τόπο εκείνο ήταν εκτεθειμένη η αχειροποίητος Εικόνα. Η Γαλάτισσα προσκυνήτρια Αιγερία (4ος αιώνας), επισκεπτόμενη την Έδεσσα, συνάντησε τον επίσκοπο, ο οποίος της διηγήθηκε πώς η επιστολή είχε απωθήσει τις επιθέσεις των Περσών την εποχή του Άβγαρου («Προσκυνητάριον» 19, SC 21, 167-69).

     [5] Η δεύτερη αυτή αχειροποίητος εικόνα μεταφέρθηκε κατόπιν στην Ιεράπολη της Συρίας και ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς φέρεται ότι την μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη το 965. Στον Συναξαριστή αναφέρονται κι άλλες αχειροποίητες Εικόνες [9 και 11 Αυγ.].

     [6] Σε μία ορθόδοξη εκκλησία το άγιο Μανδήλιον απεικονίζεται συνήθως πάνω από την Ωραία Πύλη, που οδηγεί στο ιερό ή πάνω από τις «βασιλικές πύλες» που χωρίζουν τον νάρθηκα από τον ναό.

     [7] Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204 χάθηκαν τα ίχνη του Μανδηλίου της Εδέσσης. Κατά ορισμένους φέρεται να βρισκόταν μεταξύ των λειψάνων που αγοράστηκαν από τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο τον 9ο, το 1247, και αποτέθηκαν στο Άγιο Παρεκκλήσιο στο Παρίσι, όπου και καταστράφηκαν κατά την Επανάσταση. Πιστευόταν εξάλλου ότι ταυτιζόταν με το Μανδήλιο του Τουρίνου, του οποίου το αρνητικό της φωτογραφίας αποκαλύπτει ένα ομοίωμα που παρουσιάζει εντυπωσιακή ομοιότητα με τον εικονογραφικό τύπο του αγίου Μανδηλίου. Η υπόθεση αυτή ωστόσο παραμένει αμφισβητήσιμη.

—ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟΝ—

Ἦχος β΄.

Τὴν ἄχραντον Εἰκόνα σου

προσκυνοῦμεν Ἀγαθέ,

αἰτούμενοι συγχώρησιν,

τῶν πταισμάτων ἡμῶν,

Χριστὲ ὁ Θεός·

βουλήσει γὰρ ηὐδόκησας σαρκί,

ἀνελθεῖν ἐν τῷ Σταυρῷ,

ἵνα ῥύσῃ οὓς ἔπλασας

ἐκ τῆς δουλείας τοῦ ἐχθροῦ·

ὅθεν εὐχαρίστως βοῶμέν σοι·

Χαρᾶς ἐπλήρωσας τὰ πάντα,

ὁ Σωτὴρ ἡμῶν,

παραγενόμενος εἰς τὸ σῶσαι

τὸν κόσμον.

—ΚΟΝΤΑΚΙΟΝ—

Ἦχος β΄. Τοὺς ἀσφαλεῖς.

Τὴν θεαυγῆ, τῆς σῆς Μορφῆς ἐμφέρειαν,

ζωαρχικὰς μαρμαρυγὰς ἀστράπτουσαν,

ἐξ Ἐδέσσης ἐδεξάμεθα,

ὥσπερ φορέα πάσης δόσεως·

Σὺ γὰρ τὴν σὴν Εἰκόνα μορφωσάμενος,

αὐτὴν πρὸς τὸ ἀρχέτυπον ἀνήγαγες,

ὁ μόνος ὑπάρχων πολυέλεος.

—ΜΕΓΑΛΥΝΑΡΙΟΝ—

 Ἧκεν ἐξ Ἐδέσσης ἡ σὴ Εἰκών,

ἐν τῇ Βασιλίδι,

κομισθεῖσα περιφανῶς,

καὶ τῆς σῆς προνοίας,

ἐκλάμπει τὰς ἀκτῖνας,

ἡλιακὸς ὡς δίσκος,

ἡμῖν Φιλάνθρωπε.

— ΕΠΙΜΥΘΙΟ —

     Το Άγιο Μανδήλιον! Το μάθαμε, το γνωρίζουμε και το θυμόμαστε από παιδιά, μέσ’ από τα βιβλία της βιβλικής ιστορίας, από την τόσο θελκτική στην καρδιά παράδοση για αρχαία πρόσωπα και θρυλικά συμβάντα που αφορούν το πρόσωπο του Χριστού, από τις μετέπειτα νηπτικότερες εκδόσεις, από τη «Σύνοψη» με τ’ αλησμόνητα, ζωντανά, αυστηρά και μεγαλοπρεπή σχέδια του Φ. Κόντογλου, του Π. Βαμπούλη, του Ρ. Κοψίδη, των αδελφών «Παχωμαίων» ή όποιων άλλων κυρίως αγιορειτών ή μη πατέρων αγιογράφων. Βουτηγμένο μέσα στο λεπτό και ανεξάλειπτο θυμίαμα της ισχυρής μνήμης της ευλάβειας των ορθοδόξων, κρατάει συντροφιά την καρδιά που ποθεί έστω και ένα ελάχιστο ψέλλισμα ευχής να έχει μέσα της, μια μελέτη πνευματική, μια αδολεσχία μυστική. Είσαι κληρικός, είσαι λαϊκός, –δεν έχει καμιά σημασία!– πάντα το βλέπεις, πάντα δε γίνεται να μη το προσέξεις. Αρκεί να είσαι πιστός, απλός, ταπεινός, προσεκτικός και συναισθανόμενος άνθρωπος, αρκεί να κουρνιάζουν μέσα στην καρδιά ασίγαστοι παλμοί θείου πόθου, κάποια σπαράγματα θεολογικών βιωμάτων σαν μιαν άλλη αθέατη παρακαταθήκη ή πολύτιμη κληρονομιά από τους παλαιότερους και αγνούς, κάποτε η ανήσυχη ματιά σου θα φρενάρει κυριολεκτικά σ’ αυτό· στο Άγιον Μανδήλιον! Μπαίνεις μέσα στον ήσυχο ναό, πορεύεσαι σεμνά με αχνές τις ελπίδες εκεί μπροστά στο τέμπλο, όπου διανοίγεται η θέα του ασκίαστου ουρανού της ορθόδοξης λατρείας. Και το Άγιον Μανδήλιον, εκεί! Πάντα αιχμαλωτίζει το βλέμμα της ικεσίας σου, πάντα συνεπαίρνει στα βουβά την καρδιά σου. Υψώνεις παρακλητικά το βλέμμα κι αυτό σε κεντρίζει αγαπητικά και σε υψώνει ανεπαίσθητα. Η Ωραία Πύλη έχει έναν επιπλέον τώρα λόγο για να είναι «ωραία»: το Άγιον Μανδήλιον! Βλέπεις την εύλαλη σιωπή της Μορφής και ταυτόχρονα νιώθεις ότι λίγο-πολύ οράσαι εκ βαθέων από Αυτήν. Όλα τα έγκατα της ύπαρξης είναι διπλωμένα στο ταπεινό και αρχοντικό βλέμμα του Χριστού. Μια άλλη σταθερότητα και μια άλλη ακινησία ιερού πόθου εισρέει εντός σου, το καταλαβαίνεις και δεν το καταλαβαίνεις. Η εδραία και ειρηνική Μορφή συνεχίζει πάντα να σε κοιτά με όλη της την απέραντη αυτοαγάπη και την αδαπάνητη στοργή. Αυτή η αχειροποίητα «μορφούμενη» Αγάπη είναι εντελώς αλλιώτικη: έγινε εμφανής «μορφή» και θεωρούμενη «εικών» από αγάπη, από αγάπη για σένα και για όλους σαν κι εσένα. Για να μπορεί να ιδωθεί πλήρως και να προσκυνηθεί ολόψυχα. Με το Άγιον Μανδήλιον αντιλαμβάνεσαι τις αναφαίρετες «πτυχές» του μυστηρίου που φανερώνεται αθόρυβα στη ψυχή, αφήνοντας ωστόσο αρυτίδωτο και ατσαλάκωτο το μεγαλείο της θείας Αγάπης. Βλέπεις το θείο Πρόσωπο και σα να γίνεσαι κι εσύ μαζί Του και εξαιτίας Του πρόσωπο. Μια μαλακή πετσέτα, ένα τρυφερό μανδήλι σού επιφυλάσσει με όλη του την καθαρότητα και ιερότητα τη γεύση της «εύμορφης» θείας Αγάπης, γεμάτης παρηγορίας και ουράνιας θωπείας. Ο έσω πόνος και η σκληρή στρεβλότητα του είναι σου αμβλύνεται, αλλάζει, ξεθωριάζει, εκμηδενίζεται, κατανικάται. Η προσευχή φέρνει επιτέλους την ποθητή θωπεία Του, το χάδι της ματωμένης και θυσιαστικής χρηστότητας και με τούτο εδώ το Μανδήλιον αισθανόμαστε πραγματικά ότι σπογγίζεται και στεγνώνεται το βουβό δάκρυ, ο ίδρως των αγωνιών μας, ο φόβος της αδυναμίας μας. Τυλίγεσαι με αυτό ή μάλλον αυτό είναι που σε περιζωνύει και σε τυλίγει ολόκληρο, αλλά εσύ δεν ασφυκτιάς πλέον, βρίσκεις ανέλπιστα το δροσερό οξυγόνο, τον ευωδιαστό αγέρα και τη μυροβόλα ζωή που δεν είναι ζωή αόρατη, αναφής και αδρανής, μια αιωρούμενη «ιδέα», μια πλάνα «θεωρία», μια ανομολόγητη απάτη, αλλά έχει και είναι Μορφή για σένα, μια Μορφή χριστοπαραδείσια, γεμάτη θεοπρεπή ησυχία, προσευχητικό βάθος, χριστοπρεπή ομορφιά, μοναδικό θεϊκό μυστήριο. Το Άγιον Μανδήλιον! Χριστοφόρο μάκτρο, σουδάριο και προσόψι στην κάθε μας πνευματική έξοδο, κατεύθυνση, βηματισιά και πορεία· παρήγορο σκέπασμα και αβρό αποκούμπι της βαπτισμένης μας καρδιάς και ύπαρξης...

π. Δαμιανός

※

[Ιερομονάχου Μακαρίου

Σιμωνοπετρίτου:

«Νέος Συναξαριστής

της Ορθοδόξου Εκκλησίας».

Τόμ. 12ος, Αύγουστος, σελ. 159–162.

Διασκευή εκ του Γαλλικού:

Ξενοφών Κομνηνός.

Εκδόσεις «Ίνδικτος»,

Αθήναι, Μάρτιος 2009.

Επιμέλεια ανάρτησης,

επιλογή θέματος και φωτογραφιών,

πληκτρολόγηση κειμένου:

π. Δαμιανός.]

※

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση

των αναρτήσεων από το «Ειλητάριον»,

αρκεί να αναφέρεται απαραίτητα

ως πηγή προέλευσης.